Het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) doet als eerste ziekenhuis en onderzoeksinstituut in Nederland aangifte tegen vier in Nederland actieve tabaksproducenten. Het topziekenhuis voor kankerbehandeling sluit zich daarmee aan bij een inmiddels brede coalitie van bestrijders van de tabaksindustrie die eerder al aangifte deden.

Door de webredactie

Net als longpatiënten Anne Marie van Veen en Lia Breed, de Stichting Rookpreventie Jeugd, KWF Kankerbestrijding, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, Stichting Claudicationet en Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK), die eerder aangifte tegen de tabaksproducenten deden, wordt het AVL vertegenwoordigd door strafrechtadvocaat Bénédichte Ficq.

Dweilen met de kraan open

Het AVL zegt in een persbericht (ook in het Engels) nu aangifte te doen omdat het ‘dweilen met de kraan open’ is. Uit cijfers blijkt dat 30 procent van de AVL-patiënten ziek is geworden het roken. Landelijk sterven in Nederland elke dag minstens 55 mensen door roken. Vrouwen overlijden nu al vaker aan longkanker dan aan borstkanker ten gevolge van hun rookgedrag van 20 jaar terug.
“Iedere dag doen we er bij ons alles aan om patiënten met kanker de allerbeste zorg te geven”, zegt prof. dr René Medema, voorzitter van de Raad van Bestuur van het AVL. “Onze onderzoekers en onze behandelaars zoeken continu naar oplossingen van het kankerprobleem en de beste behandeling voor al hun patiënten. Tegelijkertijd zien we de tabaksproducenten willens en wetens mensen verslaafd maken aan het meest kankerverwekkende product dat er is: de sigaret. Veel mensen realiseren zich nog steeds niet voldoende dat twee van de drie rokers aan de gevolgen van tabak ook daadwerkelijk overlijdt. Een kwart van hen al voor hun pensioen. Roken is ook van invloed op het ontstaan van o.a. chronische ziektes zoals COPD, hart- en hersenfalen. Het risico op bijvoorbeeld een hartinfarct is drie tot zes keer zo hoog.”

Nu ingrijpen

Het AVL stelt vast dat civiele procedures overal ter wereld tegen de tabaksindustrie geen verandering hebben gebracht. Het ziekenhuis, dat tot de top 10 van beste kankerinstituten in de wereld wordt gerekend, drong tijdens de kabinetsformatie bij de onderhandelaars ook al aan op beleid dat toewerkt naar een rookvrije samenleving.

Dat het instituut zich nu aansluit bij de aangifte tegen de tabaksindustrie volgt uit de combinatie van de door artsen afgelegde eed van Hippocrates, de doelstellingen van het AVL en voortschrijdend inzicht. Medema: “Onze doelstelling is om de ziekte kanker te doorgronden en de behandeling ervan te verbeteren. Het kan dan niet zo zijn dat dit niet wordt gehaald en doorkruist wordt door tabaksproducenten. Vanuit onze missie enerzijds, de eed die onze artsen hebben afgelegd anderzijds en de maatschappelijke verantwoordelijkheid die dit met zich meebrengt, vinden we dat we in moeten grijpen. Door nu als eerste aangifte te doen hopen we dat vele andere artsen, ziekenhuizen en/of onderzoeksinstellingen onze stap zullen volgen.”

Supermoedig

In de aangiften die met hulp van advocaat Ficq bij het Openbaar Ministerie zijn gedaan worden de vier in Nederland actieve tabaksproducenten ‘poging tot moord cq. doodslag en/of poging tot zware mishandeling met voorbedachten rade en/of poging tot opzettelijke benadeling van de gezondheid met voorbedachten rade verweten. Ook is er sprake van valsheid in geschrifte.’

Advocaat Ficq prijst de stap van het AVL. “Het is supermoedig en integer dat een ziekenhuis aangifte doet en dat zij hun artseneed zo serieus nemen dat zij het nemen van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid niet alleen in woord, maar nu ook in daad realiseren.”

Oproep aan ziekenhuizen

Ficq is ook te spreken over de oproep van het ziekenhuis aan collega-ziekenhuizen en artsen.
“Artsen moeten zich veel meer verdiepen in nicotineverslaving om zo hun patiënten beter te kunnen voorlichten”, stelt zij. “Uitleggen hoe ze worden voorgelogen, wat nicotineverslaving is en hoe moedwillig en kwaadaardig de fabrikant en het product zijn. Je bent niet alleen een goede arts als je patiënten goed behandelt, maar ook als je een preventieve, voorlichtende taak ziet. Deze stap van het AVL helpt hierin enorm. De tabaksindustrie moet gestopt worden. Zeker als je weet dat de industrie nu kwetsbare mensen in de derde wereld massaal aan het roken probeert te krijgen. Ik vind dat onwaarschijnlijk misdadig.”

UMC Groningen

De oproep lijkt meteen al navolging te krijgen. Het Universitair Medisch Centrum Groningen wil ook aangifte gaan doen, zegt bestuursvoorzitter Jos Aartsen in het radioprogramma Spraakmakers. Hij is ook van plan om bij een bestuursvergadering van de Nederlandse Federatie van Universitaire Centra volgende week vrijdag voor te stellen dat alle universitaire medische centra zich bij de aangifte voegen.

Het Parool meldt dat ook de Amsterdamse ziekenhuizen OLVG en MC Slotervaart overwegen zich aan te sluiten bij de aangifte.

De eerste aangiften liggen al sinds september 2016 bij het Openbaar Ministerie. In het AD kon een woordvoerster geen uitsluitsel geven over wanneer het OM beslist wel of niet over te gaan tot vervolging. “Dit is juridisch een zeer complexe zaak”, is het enige dat zij erover kon zeggen.

Aandacht in de media

De beslissing van de ziekenhuizen zorgde voor veel aandacht media. Advocate Benedicte Ficq was samen met René Medema, voorzitter van de Raad van Bestuur van het AVL, te gast bij De Wereld Draait Door om deze belangrijke stap in het proces nader toe te lichten. Ook Nieuwsuur besteedde aandacht aan het unieke feit dat het AVL als eerste zorginstelling de strafzaak steunt tegen de tabaksindustrie. Ook de NOS, Hart van Nederland en BNR Nieuwsradio meldden het nieuws. 

Bijna alle kranten gaan in op de mogelijke gevolgen. Trouw schrijft dat verzekeraars zich nog beraden of er ook voor hen een rol is weggelegd. De Volkskrant schrijft dat de druk op justitie om te vervolgen nu groter wordt. In een opniestuk op maandag 5 februari schrijft De Volkskrant dat de actie volledig is te begrijpen en dat het lastig is te accepteren dat een land dat normaal gesproken geobsedeerd is door gezondheid, veiligheid en een schone lucht, machteloos toekijkt hoe dagelijks 55 mensen bezwijken door de tabaksrook. In het stuk wort de vraag opgeroepen wanneer de overheid serieus weerstand gaat bieden tegen de ingenieuze lobby van de tabaksindustrie.
Ook Het Financieele Dagblad besteede veel aandacht aan de stap van de ziekenhuizen om zich achter de aangifte te scharen. In het commentaar van de hoofdredactie wordt de overheid opgeroepen om zich ook te committeren aan de aangifte. Het AD en het Parool wijzen op het unieke karakter van deze rechtzaak: mocht justitie tot strafvervolging overgaan, zou dat de eerste keer in de wereld zijn dat tabaksfabrieken strafrechtelijk worden vervolgd.