“Ik ben van een onbewuste roker getransformeerd in een bewuste rookverslaafde”, zei Joost Walraven op 5 december in de uitzending van het televisieprogramma Jinek waar hij samen met rechtenstudent Charlotte Pelt uitlegde waarom zij als niet-zieke roker aangifte hebben gedaan tegen de tabaksindustrie. Advocaat Bénédicte Ficq gaf er de juridische achtergrond bij en breinprofessor Erik Scherder belichtte de biologische processen van nicotineverslaving.

Door de webredactie

Charlotte Pelt (25) en Joost Walraven (40) recent besloten aangifte te doen tegen de tabaksindustrie die hen respectievelijk al 10 en 28 in haar greep houdt. Walraven, vader van drie kinderen, probeerde al verschillende malen af te komen van zijn verslaving. “Ik heb bijna alles geprobeerd om te stoppen”, vertelde hij. “Alleen hypnose is nog een optie. Ergens blijf ik wel hoop houden, maar die hoop schuif ik steeds voor me uit.”
Pelt is ook al vijf keer gestopt en vijf keer weer begonnen. “Ik wil heel graag stoppen. Ik wil niet roken”, zei zij. Pelt gaf aan dat zij aangifte deed om aandacht te vragen voor de opzet van de tabaksindustrie om haar verslaafd te maken. “Ik wil heel graag aan de buitenwereld laten zien dat de tabaksindustrie mij en vele anderen verslaafd heeft gemaakt en dat dat buiten onze schuld ligt omdat er zoveel additieven en nicotine in een sigaret zitten, die eigenlijk helemaal niet nodig zijn.”

Bewuste rookverslaafde

Walraven kwam tot hetzelfde inzicht, vertelde hij. Tot voorkort legde hij de schuld bij volledig zichzelf. “Ik dacht: Het is mijn eigen keuze, mijn vrije wil, ik heb zelf de mogelijkheid om te stoppen. Maar ik ben me de laatste tijd meer gaan verdiepen in het roken, wat er nou achter zit, de tabaksindustrie. Ik ben van een onbewuste roker getransformeerd in een bewuste rookverslaafde. En ik ben van mening dat de tabaksindustrie er alles aan doet om een sigaret zodanig fine te tunen dat mensen er verslaafd aan raken en blijven en dat een sigaret alle additieven heeft om het [roken] zo lekker mogelijk en zo makkelijk mogelijk te maken.”

Verslaving is het doel

De opzet waarmee de tabaksindustrie sigaretten zo verslavend mogelijk maakt is precies de reden waarom zij wordt aangeklaagd, betoogde Bénédicte Ficq, die Pelt en Walraven vertegenwoordigt in deze zaak. Eerder daad zij al aangifte namens twee zieke rokers, Anne Marie van Veen en Lia Breed, en Stichting Rookpreventie Jeugd. Later sloten ook KWF Kankerbestrijding, het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde en enkele andere organisaties zich bij de aangifte aan.
“Als jij als tabaksindustrie, met de knapste koppen ter wereld, er alles aan doet om sigaretten zo verslavend mogelijk te maken, dan heb je het oogmerk om jonge mensen verslaafd te maken”, aldus Ficq. “Verslaving is een officiële ziekte van het brein. In het wetboek van strafrecht is het verboden om mensen bewust ziek te maken, dus is het ook een strafbaar feit om mensen bewust verslaafd te maken. Het is de core business van de tabaksindustrie om mensen verslaafd te maken, want zonder die verslaving wordt er domweg niet gerookt. Het opzettelijk benadelen van de gezondheid met voorbedachten rade, waarin de ziekte omschreven wordt als verslaving, dat is de eerste stap van het traject van strafbare feiten dat we hebben omschreven.”

Aanvullend worden onder meer ook (poging tot) moord en (poging tot) doodslag ten laste gelegd, omdat de tabaksindustrie willens en wetens de schadelijke en dodelijke gevolgen van het roken op de koop toeneemt.

Je brein gaat achteruit

Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder had een plaatje meegenomen om te laten zien hoe receptoren in het brein die normaal gesproken in gebruik zijn voor onder meer leren en onthouden overbelast raken door nicotine uit sigarettenrook. “Dus je brein gaat achteruit. Dit is echt schadelijk voor je brein”, aldus Scherder.
Het erge is, zei Ficq, dat alle tabaksbonzen dit weten. “Als je iemand doodschiet, dan ga je de bak in, logisch”, zei ze. “Maar als jij op termijn doden maakt en je zorgt ervoor dat mensen van jouw dodelijke product niet meer kunnen afkomen, dan ben je wat mij betreft nog psychopatischer dan iemand die een ander in een emotie vermoordt.”

‘Eigen keus’

De uitzending, die op Sinterklaasavond toch nog 961.000 kijkers trok, maakte op social media veel los. Op Jinek’s Facebook-pagina reageerden tientallen mensen, overwegend met opmerkingen die roken een eigen verantwoordelijkheid noemen (“Waarom lukt het anderen wel? Niemand dwingt je een sigaret in je mond te doen. Eigen verantwoordelijkheid.” “Iedereen is zelf verantwoordelijk voor wat ie rookt, drinkt of eet.” “Je hoeft niet te beginnen met roken!!!”).
Velen gaven aan eenvoudig te zijn gestopt na vele jaren te hebben gerookt, terwijl anderen vertellen dat stoppen met roken hen gewoonweg niet lukt. Er zijn steunbetuigingen voor de aangifte (“Mogelijk niet iedereen even verslavingsgevoelig, maar meen dat na het roken van 5 sigaretten verslaving al optreedt. Misdadig vind ik die tabaksindustrie. Jong verslaafd is oud gedaan. Daar rookt hun schoorsteen op”, schrijft Phaedra van den Bergh).
Maar de meeste mensen die de moeite namen om te reageren zijn ronduit negatief. “Wat een slappelingen om de verantwoordelijkheid voor hun verslaving buiten zichzelf te leggen. Vele miljoenen stoppers bewijzen, dat het kan. Gebrek aan aandacht? Het is een beter idee om op te komen voor de meerokers....de echte slachtoffers”, vindt Til Schmitz. En Tonnie Niessen schrijft: “Hoe durf je als ‘gezonde’ roker met je gezicht op tv te gaan zitten? Hebben deze mensen nou niet in de gaten dat ze zichzelf onsterfelijk belachelijk maken? En zich voor het Ficq karretje laten spannen? De wereld is stapelmesjogge geworden.”

Lef en vasthoudendheid

Ficq zelf ontving vooral positieve reacties. “Mijn mailbox is nog nooit zo vol geweest met ondersteunende mails”, zegt zij. Een vrouw schreef haar: “U heeft mij inhoudelijk in ieder geval genoeg overtuigd in deze luttele minuten dat ik per direct mijn pakje sigaretten in de prullenbak heb gegooid.” Een vrouw van 56 schreef: “Graag wil ik u complimenteren voor uw lef, gedrevenheid en vasthoudendheid in het een zaak opnemen tegen de tabaksindustrie. Uw gedrevenheid en inzet raakt me. Zelf ben ik nu 56 en sedert mijn 12e ongeveer geleidelijk ‘hooked on’ geraakt. Net als de ‘gezonde rokers’, welke u vergezelden bij Eva Jinek, zou ook ik veel liever niet roken. Het is vies, duur, ongezond en inmiddels ook asociaal. Uw argumenten en kennelijke doorvorsing van de wet en uw vasthoudendheid daarin, vind ik fantastisch!”