OPINIE

De Europese Commissie heeft verplicht gesteld dat haar leden alleen nog contact met lobbyisten mogen hebben als die vooraf in het Transparantie Register zijn geregistreerd. Frans Timmermans zei tegen Euractiv dat de transparantie groter zou worden als het Europese Parlement en de Europese Raad die regel ook zouden gaan toepassen.

Door Frits van Dam

De Europese Commissie heeft besloten dat het vrijwillige karakter van het Europese Transparantie Register voorbij moet zijn en dat iedere lobbyist die met een lid van de Commissie af wil spreken, zich eerst verplicht moet registeren. Anders kan de ontmoeting niet plaatsvinden.
“De Commissie wil het goede voorbeeld geven door wat simpele principes toe te passen als het gaat om lobbyisten: geen registratie, geen ontmoeting.” Dat zei Frans Timmermans, eerste vicevoorzitter van de commissie-Juncker, tegen de website Euractiv. “Als ook het Europese Parlement en de Europese Raad deze regel zouden toepassen, zou ‘niet op het register staan’ geen optie meer zijn voor Brusselse lobbyisten.”

Normaal onderdeel

In een ander artikel op Euractiv zegt Timmermans: “Praten met belangenbehartigers is een normaal onderdeel van ons werk.” En: “We moeten luisteren naar wat deze stakeholders zeggen om de juiste keuze te maken. Maar burgers moeten ook kunnen weten met wie we praten – wie zijn ze, wie vertegenwoordigen ze, hoeveel ze uitgeven aan lobby.”
Tot nu hebben lobbyisten en organisaties uit eigen beweging melding gemaakt van hun lobby in het register. Organisaties melden wie ze zijn, waarvoor ze lobbyen, met hoeveel mensen ze dat doen en welk budget daarmee gemoeid is.
Philip Morris International Inc. zette bijvoorbeeld in het register negen lobbyisten in Brussel rond te hebben lopen en dat daar ongeveer een miljoen euro mee is gemoeid. British American Tobacco is er met vijf mensen, maar besteedt daar 2,25 - 2,5 miljoen euro aan. Japan Tobacco International heeft er naar eigen zeggen zeven lobbyisten rondlopen a raison van 1,5 – 1,75 miljoen euro. Terwijl Imperial Brands (voorheen Imperial Tobacco) maar zo’n half miljoen euro uitgeeft aan zeven lobbyisten. Verschillende uitgavenpatronen voor eenzelfde legertje mensen, zo blijkt. Verdere specificaties zitten daar niet bij.

Grotere transparantie?

Als alle EU-instituten naar Timmermans zouden luisteren is het alsnog de vraag of de transparantie echt vergroot zou worden. Vitor Teixeira van lobbywaakhond Transparency International zegt tegen Euractiv dat de informatie die lobbygroepen in het Transparantie Register zetten, vaak niet klopt. “De kwaliteit van de informatie is vreselijk slecht,” zegt hij. Hij zegt dat veel lobbyisten niet weten hoe ze de formulieren moeten invullen voor het register. Het gaat dan om een online formulier, waar sommigen niet meer dan streepjes in de antwoordvelden plaatsen. Kleine boeren zeggen er per ongeluk dat ze miljoenen aan lobby besteden terwijl grote multinationals zeggen dat ze er niets aan uitgeven. Er is geen mechanisme dat ervoor zorgt dat de informatie klopt en gecheckt wordt.

Informele lobby

Ook is er weinig vastgelegd over informele lobby. De vier grootste tabaksmultinationals geven bijvoorbeeld allemaal in het Transparantieregister toe dat ze een paar lobbyisten hebben rondlopen, maar hoe zit het met werkgeversorganisaties die voor de rook-industrie opkomen? In Nederland lobbyt VNO-NCW bijvoorbeeld voor tabak. Ook zijn er advocaten- en consultancykantoren die namens de industrie rapporten maken en presenteren. Kortom: wanneer weet je echt wie er voor je staat, wie hem of haar betaalt en welk belang ze komen behartigen? De opname in een transparantieregister is eerder een goedbedoelde eerste stap, in plaats van middel dat voortaan iedere lobby transparant zal maken.

Beklag

Nu er sprake is van een discussie over een verplichte vermelding in het register, maakt de tabaksindustrie van die mogelijkheid gebruikt om haar beklag te doen. Doordat de Europese Unie en al haar lidstaten (waaronder ook Nederland) het internationale antirookverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hebben ondertekend, zijn ze akkoord gegaan met artikel 5.3 waarin staat dat de overheid geen contact met de industrie mag hebben als ze anti-rookbeleid maakt. Er is wel contact mogelijk, maar dat gaat alleen over de technische weergave van wat er is besloten, zodat de industrie dat kan implementeren. De regel komt voort uit de enorme lobby’s die de tabaksindustrie sinds jaar en dag heeft gevoerd en de invloed die ze zo in haar eigen voordeel en in het nadeel van de volksgezondheid op regeringsbeleid heeft gehad.

Uit een bericht op de website van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK), de Nederlandse lobbyclub van zowel de sigaretten als de shag- en sigarenindustrie, blijkt dat zij het niet leuk vinden dat beleidsmakers de deur voor hen dicht doen. Niet verrassend, natuurlijk. “Nu worden vertegenwoordigers van de tabaksindustrie vaak vermeden. Niemand weet precies wat wel en niet mag op basis van een richtlijn van de World Health Organization, die stelt dat contacten tussen overheden en de tabaksindustrie zoveel mogelijk gemeden moeten worden.”
De richtlijn is echter heel duidelijk is: contact met industrie moet vermeden worden als er gezondheidsbeleid wordt gemaakt. Contact is alleen nodig als het gaat om uitvoeringstechnische kwesties. Het ministerie van Volksgezondheid heeft er een nadere uitleg voor opgesteld: “Dit document heeft tot doel om tot een nog verdere verduidelijking van de invulling van artikel 5, derde lid, van het WHOKaderverdrag inzake tabaksontmoediging te komen. Op grond daarvan is de Nederlandse overheid zeer terughoudend met contacten met de tabaksindustrie om te voorkomen dat de tabaksindustrie invloed kan uitoefenen op het tabaksbeleid.” En: “Voor het ministerie van VWS is het contact met de tabaksindustrie gericht op uitvoeringstechnische kwesties die rijzen bij vastgesteld beleid of vastgestelde regelgeving, waaronder publieke consultaties in het kader van nieuwe regelgeving. Dit contact vindt niet op reguliere basis plaats, maar slechts als daar aanleiding toe bestaat.”

Accuraat pas echt transparant

De Nederlandse overheid publiceert sinds 2015 de contacten die zij met de tabaksindustrie heeft gehad op haar website. In Brussel zou de transparantie rond lobbyen, zoals Timmermans al suggereert, verbeterd kunnen worden door alleen nog met vooraf geregistreerde lobbyisten af te spreken. Maar dan is het wel nuttig om consequenties aan verkeerde informatie in het register te koppelen: als de informatie niet blijkt te kloppen, moet er een sanctie op komen te staan, zodat de neiging om te sjoemelen de kop in wordt gedrukt. Een accuraat register is pas echt transparant.