Sigarettenautomaten en andere zelfbedieningsopties voor tabak, waaronder zogenaamde graaibakken, worden vanaf 2022 verboden. Dat is een uitvloeisel van het uitstalverbod voor tabaks- en aanverwante producten dat staatssecretaris Martin van Rijn (VWS) in voorstel naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Supermarkten moeten per 2020 tabakswaren afschermen, andere winkels die ook tabak verkopen moeten dat over vijf jaar.
Door de webredactie

Met het verbod op zelfbediening van tabak via onder meer sigarettenautomaten wordt het weer wat moeilijker voor jongeren onder 18 jaar om zelf sigaretten te kopen. Recent onderzoek van het Trimbos-instituut laat zien dat 29 procent van de rokende minderjarigen zelf hun sigaretten koopt. Negen procent daarvan doet dat in café of discotheek, waar tabak meestal via automaten wordt verkocht. Ook in snackbars, waar 13 procent aan zijn tabak komt, zijn ook vaak automaten te vinden. In Nederland staan dertienduizend tabaksautomaten opgesteld. Sigarettenverkoop moet voortaan altijd via persoonlijke tussenkomst van een winkelmedewerker gebeuren.

Uitstalverbod

Met het uitstalverbod komt Van Rijn tegemoet aan een besluit van de Tweede Kamer in januari van dit jaar dat zo’n displayban er moet komen. Uit de brief wordt niet duidelijk waarom het tot 2022 moet duren voor het verbod overal van kracht wordt. Een woordvoerster van het ministerie laat weten: "Supermarkten gaan als eerste vanwege het brede assortiment en de benaderbaarheid van de winkel voor het dagelijks gebruik en eerste levensbehoeften. Tot 2020 wordt redelijk geacht om de keuze voor de inrichting en de wijziging van de inrichting door te voeren. Het is zeer positief dat al een aantal supermarkten de afgelopen tijd heeft geëxperimenteerd met een uitstalverbod en dat sommigen zelfs helemaal over zijn gegaan, zoals de Jumbo en Dirk. Maar we zien ook dat niet alle supermarkten zo ver al zijn." 

Het uitstalverbod gaat gelden voor alle verkooppunten waar tabakswaren deel uitmaken van een breder verkoopassortiment, waaronder behalve supermarkten, ook ‘tankstations, gemakszaken, drogisterijen, horeca, avondwinkels, kiosken, webshops en andere mogelijke verkooppunten van rookwaren’, aldus de brief van Van Rijn. Alleen winkels waar uitsluitend tabak wordt verkocht, hoeven niet aan het uitstalverbod te voldoen. Webshops mogen volgens de VWS-woordvoerster alleen nog tekst in neutrale typografie laten zien, geen afbeeldingen.

Draagvlak

Van Rijn zegt met het uitstalverbond en het automatenverbod de aantrekkelijkheid van het roken voor jongeren te verminderen en refereert aan draagvlakonderzoek in opdracht van KWF Kankerbestrijding waaruit blijkt dat 65 procent van de Nederlanders voorstander is van het uitstalverbod.
Het automatenverbod sluit ook aan bij aanbevelingen in het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO-FCTC), zoals het Trimbos-instituut vermeldde in een rapport uit 2014. Niet alleen vermindert het verbod de toegankelijkheid van tabak voor jongeren (FCTC art. 16), het maakt ook een einde aan de reclame voor tabak die de automaten onwillekeurig maken (FCTC art. 13).

Europa

Nederland wordt het 14de EU-land waar tabaksautomaten zijn verboden of nooit waren toegestaan. Automaten zijn niet (meer) toegestaan in Bulgarije, Cyprus, Estland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Kroatië, Letland, Litouwen, Polen, Roemenië, Slovenië en Verenigd Koninkrijk. In Europa hebben onder meer het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Finland en Noorwegen een uitstalverbod voor tabak geïmplementeerd.
Het voorstel van Van Rijn wordt nu opengesteld voor een internetconsultatie waarin burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties kunnen reageren op de plannen. Lekkerland, de grootse exploitant van sigarettenautomaten, liet in de Volkskrant al weten bezwaar te zullen aantekenen tegen het automatenverbod. Van Rijn laat het aan een volgende regering om op basis van de reacties een definitieve keuze te maken hoe het uitstalverbod precies wordt uitgevoerd.