Sigarettenfabrikant Japan Tobacco International biedt studentenverenigingen betaling voor exclusieve verkoop van zijn producten. Een aantal is daar op ingegaan. Ook concurrent British American Tobacco is sinds kort actief op de studentenmarkt. Dit blijkt uit speurwerk van de Onderzoeksredactie Tabak. Zulke exclusiviteitsclausules kunnen gelden als promotie en sponsoring, wat wettelijk verboden is. Eerder kwamen soortgelijke clausules fabrikanten op boetes van vele tienduizenden euro’s te staan. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit NVWA stelt een nader onderzoek in.

Door Onderzoeksredactie Tabak

Met name JTI is de laatste jaren erg actief bij studentenverenigingen in Groningen, Utrecht, Amsterdam, Leiden, Rotterdam, Delft, en Maastricht. De fabrikant biedt twee soorten afspraken: exclusieve verkoop van zijn merken in sigarettenautomaten op de sociëteit, en exclusieve verkoop – via een ingehuurd promotiebureau – op grotere evenementen als lustra of extern georganiseerde feesten. Bij sommige verenigingen bestaan beide afspraken, anderen gaan per feest met JTI in zee. De verenigingen ontvangen soms duizenden euro’s per jaar.

Bewijsmateriaal

Onderzoeksredactie Tabak heeft van zeventien verenigingen schriftelijk en mondeling bewijsmateriaal verzameld. Veel verenigingen zijn huiverig om inzage te geven in de banden met de fabrikanten. ‘Wij hebben inderdaad een lopend contract met JTI’, laat Lennard Rauh, praeses van het Groningse Albertus Magnus weten, ‘maar vanwege de contractueel vastgelegde geheimhouding kan ik er niets inhoudelijks over zeggen.’ Wij komen dergelijke geheimhoudingsclausules vaker tegen, laat de NVWA in een reactie weten.

Promotie en sponsoring

Uit zowel contracten als bronnen binnen de verenigingen blijkt dat de tabaksfabrikant betaalt voor exclusiviteit. Dergelijke clausules vallen mogelijk onder promotie en sponsoring, wat in strijd is met de Tabaks- en rookwarenwet, zo valt op te maken uit de rechtspraak. In 2009 en 2010 sloten respectievelijk BAT en JTI vergelijkbare clausules af met Pinkpop exploitant Limburg Festival B.V. Beide fabrikanten kregen toen een boete van 45,000 euro. De exclusiviteitsclausule was hierbij ‘van doorslaggevende betekenis’, oordeelde de rechter. JTI benadrukt in een reactie zich aan de wet te houden.

Nader onderzoek

Voor de NVWA is de door Onderzoeksredactie Tabak verzamelde informatie echter aanleiding om een nader onderzoek te starten.
Bij de grote evenementen zetten de tabaksfabrikanten promotiebedrijven in. JTI werkt samen met Spirit Hosting & Promotions, Philip Morris met Promotiebureau Auxilium. In een mail aan haar werknemers spreekt Spirit van ‘veel gave JTI jobs in heel Nederland, van Amsterdam tot Maastricht.’ De opdrachten worden als ´JTI-promotie’ aangeduid. Onderzoeksredactie Tabak heeft ook briefings van deze evenementen in bezit. Daarin wordt werknemers: ‘ten strengste verboden vermeldingen te plaatsen op de social media omtrent de activiteiten die je doet voor JTI.’ Spirit wil geen verklaring voor deze geheimhouding geven.

Onwetendheid

Verenigingsbesturen beroepen zich vaak op onwetendheid. Derk de Haan, rector senatus van het Utrechtse Unitas, laat weten: ‘Wij hadden geen idee dat voor een tabaksfabrikant andere regels gelden dan voor bijvoorbeeld een bierproducent.’ Lucas de Jong, penningmeester van het Rotterdams Studenten Corps, sluit zich hierbij aan. Hij vertelt dat de vereniging opheldering heeft gevraagd aan JTI en dat de fabrikant stelde dat er geen sprake is van sponsoring maar een bedrag ter compensatie voor het geven van die exclusiviteit.

Geliefde doelgroep

Jongeren zijn al decennia een geliefde doelgroep van de tabaksindustrie, met studenten voorop. Ze zijn vaak nog niet merkvast, roken relatief en passen in het rebelse imago dat de industrie graag aan het roken koppelt. Alleen de leden van de zeventien verenigingen die bij dit onderzoek betrokken zijn tellen al ruim 22,000 leden. Dat betekent dat alleen JTI via deze verenigingen al bijna 1 op 10 WO-studenten in Nederland weet te bereiken.

Concurrentiestrijd

Tot nu toe heeft JTI een dominante positie op deze deelmarkt maar de laatste maanden heeft ook BAT meerdere verenigingen benaderd van wie de contracten met JTI aflopen. Volgens meerdere bronnen uit studentenverenigingen bied BAT aanzienlijk grotere geldbedragen voor de exclusiviteit dan JTI, zodat een ware concurrentiestrijd op uitbreken staat (BAT laat in een reactie weten dat het zich ‘uitsluitend op de zakelijke markt voor tabaksproducten’ begeeft en zich daarbij ‘volstrekt aan de wet’ houdt).

Naschrift TabakNee: een jaar geleden berichtte TabakNee ook al over strandtenten in Scheveningen die fikse bedragen kregen van JTI voor exclusieve verkoop van JTI-merken via hun automaten. De strandtenten besloten uiteindelijk allemaal te stoppen met verkoop van sigaretten.