De tabaksindustrie probeert op allerlei manieren e-sigaretten en verhitte tabak te presenteren als een minder schadelijk alternatief voor mensen die willen stoppen met roken. De oude tactiek om de medische wereld daarbij in te schakelen is nog springlevend, constateert Tobacco Tactics. 

Door de webredactie

Dokters die rookwaren aanprijzen, dat lijkt een echo uit een ver verleden, maar ook vandaag de dag wordt deze marketingstrategie van de tabaksindustrie nog volop toegepast, zo blijkt uit een inventarisatie door de Tobacco Control Research Group (TCRG) van de Universiteit van Bath, gepubliceerd op Tobacco Tactics. Alleen gaat het nu niet om het bagatelliseren van de risico’s van het roken van sigaretten, maar om het salonfähig maken van e-sigaretten, verhitte tabak en nicotinezakjes als een ‘minder schadelijk alternatief’ voor diezelfde sigaretten. De schade die deze alternatieven toch ook veroorzaken blijft voor het gemak onvermeld.

Tot halverwege de jaren 50 van de vorige eeuw zag je in sigarettenadvertenties nog wel eens dokters in een witte jas die vertelden dat het ene sigarettenmerk veel gezonder was dan het andere. Die advertenties waren het antwoord van de tabaksindustrie op de vanaf de jaren 30 groeiende zorgen over de schadelijke gevolgen van het roken. Een betrouwbare medisch specialist – die overigens nooit een echte dokter was, maar altijd een acteur of actrice – moest het grote publiek ervan overtuigen dat het wel meeviel met die risico's. Ook werd er geschermd met ‘medische onderzoeken’ die, zonder enig bewijs, aantoonden dat een bepaald merk minder schadelijk zou zijn, en waarvan de resultaten ook werden gepubliceerd in medische tijdschriften.

Tabaksproducent RJ Reynolds ging hierin het verst en riep zelfs een eigen onderzoeksinstituut in het leven, de Medical Relations Division, waarin met allerlei ongefundeerde claims het eigen merk Camel superieur werd verklaard. De campagnes waren ondanks de ongebreidelde leugens een enorm succes. De verkoop van sigaretten explodeerde en de merken die ‘dokters’ inzetten voor hun reclame, zoals Lucky Strike, Camel en Philip Morris, waren al snel niet meer aan te slepen. Maar toen de bewijzen voor de relatie tussen roken en aandoeningen als longkanker en hart- en vaatziekten zich steeds meer opstapelden was dit reclamemodel niet langer houdbaar en moest de ‘medisch specialist’ in de tabaksmarketing het veld ruimen. Althans, zo leek het.

Leerstoelen betaald door tabaksbedrijven

Het artikel op Tobacco Tactics schetst een ontluisterend beeld van de vele manieren waarop de tabaksindustrie een deel van de medische wereld ertoe weet te bewegen om een verhaal te vertellen dat precies overeenkomt met haar eigen zakelijke belangen. Deels gebeurt die beïnvloeding rechtstreeks, deels gebeurt het via andere organisaties die met haar zijn verbonden, zoals het door Philip Morris International (PMI) opgerichte en gefinancierde Foundation for a Smoke-Free World (FSFW), tegenwoordig Global Action to End Smoking (GAES).

Zo werken tabaksbedrijven vaak samen met onderzoeksgroepen of individuele onderzoekers en geven hun financiële ondersteuning. Swedish Match (eigendom van PMI) en US Smokeless Tobacco Company, bijvoorbeeld, bekostigen samen de leerstoel van een geneeskundehoogleraar aan de universiteit van Louisville, terwijl een andere leerstoel voor geneeskunde, aan de Duke University, wordt betaald door RJ Reynolds, dat weer onderdeel is van British American Tobacco (BAT). En het aan dezelfde universiteit gevestigde Center for Nicotine and Smoking Cessation Research krijgt geld van GAES.

In 2023 beschreef The Australian hoe door de tabaksindustrie betaald onderzoek in wetenschappelijke artikelen wordt geciteerd, waarbij lang niet altijd de link met de financier wordt gelegd. Zo vinden de conclusies van zulk onderzoek gaandeweg hun weg in het wetenschappelijk discours.

Advertenties in medische vakbladen

Voor het publiceren van artikelen in medische vakbladen gelden strikte regels. Zo moet volstrekt helder zijn wie de auteur is en mag er ook geen sprake zijn van conflicterende belangen. Toch lukt het de tabaksindustrie nog steeds om eigen of door hen betaalde onderzoeken te publiceren in vakbladen en accepteren sommige bladen ook nog steeds advertenties voor tabaksproducten. Zo stond er een advertentie voor het verhitte-tabaksproduct Iqos van PMI in een Japans vakblad voor tandartsen en publiceerde een Europees medisch vakblad een door PMI betaald artikel over pneumologie.

Een andere manier waarop de tabaksindustrie probeert om medici te betrekken bij haar eigen verhaal is door ze uit te nodigen om deel te nemen aan door de industrie betaalde onderzoeken naar haar eigen producten. Dat gebeurde bijvoorbeeld in Roemenië, waar artsen via een intermediair, maar op verzoek van PMI, onderzoek deden naar de verschillen tussen mensen die bleven roken en mensen die overstapten op verhitte tabak. Het toenmalige FSFW verleende een subsidie aan een vergelijkbaar onderzoek onder diabetespatiënten in Bangladesh via het Centre for Substance Use Research, een in het Verenigd Koninkrijk gevestigde consultancy die regelmatig werkt voor de tabaksindustrie.

Vorig jaar bracht een klokkenluider in Japan naar buiten hoe PMI tonnen betaalde aan wetenschappers van twee universiteiten om onderzoek te doen naar ‘harm reduction’ (schadebeperking) door alternatieve rookwaren. Met de uitkomsten wilde PMI uitzonderingen voor zijn verhitte tabaksproducten op de accijnsheffingen bewerkstelligen.

Bijdragen aan medische congressen

Verder infiltreert de tabaksindustrie de medische wereld via congressen rond medische, farmaceutische en tandheelkundige onderwerpen. Tabaksbedrijven zijn regelmatig sponsor van zulke congressen. PMI sponsorde vorig jaar nog de grootste medische conferentie van Griekenland, het 50e Annual Panhellenic Medical Congress. In 2022 trokken de Wereldgezondheidsorganisatie en andere organisaties zich terug uit een Tuberculose-congres in Zuid-Afrika, toen bleek dat FSFW daaraan had bijgedragen.

In 2023 constateerde de Tobacco Control Research Group al dat het tabaksbedrijven ook lukt om op medische congressen presentaties te geven. Vooral PMI slaagt hier vaak in, zoals blijkt uit haar eigen website PMI Science. Andersom worden wetenschappers en medici uitgenodigd voor conferenties die geheel door de tabaksindustrie zijn georganiseerd en gefinancierd, zoals het jaarlijkse Global Tobacco and Nicotine Forum.

Onlinetraining voor 16.000 artsen

Door een subsidie aan Medscape, een Amerikaans bedrijf voor online permanente educatie van medische professionals, wist PMI vorig jaar ook haar boodschap rond schadebeperking voor rokers (lees: promotie van e-sigaretten en verhitte tabak) onder de aandacht te brengen van een groot aantal medici in Zuid-Afrika, het Midden-Oosten en de VS. Maar liefst 16.000 artsen volgden de onlinetraining tussen februari en april 2024, maar na felle kritiek van medici en de volksgezondheidsgemeenschap beëindigde Medscape de samenwerking en beloofde om voortaan niet meer samen te werken met de tabaksindustrie en er ook geen subsidies meer van te accepteren.

Beurzen en sociale programma’s

TCRG vond ook dat tabaksbedrijven beurzen en scholarships betalen voor medische studenten en stafleden, en behalve via FSFW/GAES ook via andere ‘derde partijen’ invloed uitoefent, zoals het Center of Excellence for the Acceleration of Harm Reduction in Italië en het Centre for Health Research and Education in het VK. Ook wordt invloed uitgeoefend via programma’s voor corporate social responsibility (CSR, maatschappelijk verantwoord ondernemen), zoals in Hongarije waar PMI een ‘strategisch partner’ is van een nationaal screening-programma, waaronder screening op aan roken gerelateerde aandoeningen. BAT leverde Pakistan mobiele klinieken en sponsorde een vaccinatieprogramma in Bangladesh tijdens de Covid-pandemie, terwijl het ook bij de overheid lobbyde om in dezelfde periode tabak te kunnen blijven verkopen.

Conclusie: wetenschappelijk onderzoek naar schadebeperking door alternatieve nicotineproducten moet altijd allereerst worden beoordeeld op betrokkenheid van de tabaksindustrie, voordat men de conclusies ervan bekijkt.

tags:  Reynolds | BAT | PMI | GAES | onderzoek | tabaksreclame | Tobacco Tactics | tabakslobby | tabaksindustrie | harm reduction