In Australië stijgt de prijs van een pakje sigaretten de komende jaren naar zo’n 25 euro. Australische onderzoekers stellen voor een deel van de opbrengsten te reserveren voor rookstop- en preventieprogramma’s gericht op de armste bevolkingsgroepen. Daarmee kan voorkomen worden dat accijnsverhoging de ongelijkheid in de samenleving bevordert.

Door de webredactie

Australië verhoogt de komende jaren de accijns op tabak met 12,5 procent per jaar. Sigaretten zullen daardoor in prijs stijgen van zo’n 13 tot 15 euro (22 tot 24 Australische dollar) in 2016 naar bijna 25 euro ($A 40) in 2020. Er is voldoende wetenschappelijk bewijs dat zo’n verhoging het tabaksgebruik verder zal terugdringen. De Wereldgezondheidsorganisatie noemt accijnsverhoging het meest effectieve middel om tabaksgebruik te verminderen.

In Australië zelf verhoogde de regering de tabaksaccijns in 2010 in een keer met 25 procent en sinds 2013 met 12,5 procent per jaar. In totaal is de belasting op sigaretten in Australië in de afgelopen 20 jaar met 340 procent omhooggegaan.

Dalend aantal rokers

Het effect op het aantal rokers – in combinatie met andere maatregelen, zoals standaard verpakkingen – is aanzienlijk. Het percentage rokers is gedaald van 24,3 procent in 1991 naar 12,8 in 2013. Maar, schrijven twee onderzoekers van de University of New South Wales in Tobacco Control, er zijn grote verschillen tussen bevolkingsgroepen. In de groep met de laagste sociaaleconomische status (SES) rookt nog steeds 24 procent. Onder werklozen rookt 26,5 procent en van de oorspronkelijke bewoners (Aboriginals en Torres Strait Islanders) is 36 procent roker.

Ongelijkheid

In hun onderzoek keken Katherine Hirono en Katherine Smith van het Centre for Health Equity Training, Research and Evaluation naar de mogelijke effecten van de accijnsverhoging op de ongelijkheid tussen verschillende bevolkingsgroepen. Tegenstanders van hogere accijnzen – met name de tabaksindustrie – voeren vaak aan dat daarmee vooral de armsten in de samenleving worden getroffen en dat de maatregel de ongelijkheid in de samenleving vergroot.

Hirono en Smith onderzochten hiervoor de beschikbare wetenschappelijke literatuur en constateren dat studies naar de sociaaleconomische effecten schaars zijn in vergelijking met onderzoeken naar het effect van accijnsverhoging op de prevalentie van tabaksgebruik. Een kleinschalig onderzoek in Nieuw-Zeeland wees uit dat rokers met een laag inkomen inderdaad aanzienlijke financiële problemen ondervonden van hogere tabaksaccijns. “Dit is van belang vanuit zowel gezondheids-, als ethisch en financieel perspectief, omdat financiële problemen een determinant zijn voor slechte gezondheid”, schrijven de onderzoekers.

Stigmatisering

Een ander effect dat de onderzoekers benoemen is de mogelijke stigmatisering van de rokers. Zij stellen vast dat een groeiend aantal auteurs zorgen uit over de stigmatiserende werking van pogingen om het aantal rokers omlaag te brengen op minder bevoordeelde groepen waar tabaksgebruik relatief hoog blijft. Roken wordt zo in toenemende mate een aanwijzing voor armoede en lage SES.

Smokkel

Een vast argument van de tabaksindustrie tegen accijnsverhoging is de waarschuwing voor toenemende smokkel van sigaretten. Uit het beschikbare onderzoek blijkt echter dat accijnsverhoging doorgaans niet de onderliggende reden is voor smokkel. Toch is er ook onderzoek dat laat zien dat hogere prijzen voor tabak de vraag naar illegale sigaretten kunnen stimuleren, met name in armere bevolkingsgroepen.

Ten slotte zien de onderzoekers dat forse accijnsverhogingen tot extra activiteit van de tabakslobby leiden, waarbij de bovenliggende argumenten – smokkel en het economische effect voor armere huishoudens – worden gebruikt.

Economische effecten volgen

Daarom, stellen de onderzoekers, is het van groot belang om naast de effecten op het tabaksgebruik ook de sociaaleconomische effecten goed te volgen in gedegen wetenschappelijke studies. Daarnaast stellen zij voor om een deel van de extra opbrengsten uit tabaksaccijns te reserveren voor gezondheidsprogramma’s speciaal gericht op armere bevolkingsgroepen. Dat kan gaan om extra en aangepaste hulp bij het stoppen met roken, special preventieprogramma’s of programma’s die de toegang tot gezondheidszorg vergemakkelijken.

De laagste-inkomensgroepen laten meepraten over de besteding van die extra opbrengsten kan helpen hun gevoel tegen te gaan dat zij oneerlijk worden behandeld door politici die in heel andere omstandigheden leven. In Engeland zijn daar al proeven mee gedaan.

Ondertussen moeten ook de reacties en tegenwerking van de tabakslobby scherp in de gaten worden gehouden. TabakNee doet sinds 2013 niet anders.

De grafiek in de illustratie bij dit verhaal geeft prevalentie-cijfers weer uit het jaar 2016. Bron: Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor CBS i.s.m. RIVM en Trimbos-instituut, 2016 zoals weergegeven in een Factsheet van het Trimbos-instituut.