De tabaksindustrie moet volgens de Spaanse overheid haar eigen plasticafval opruimen. Gezondheidsorganisaties waarschuwen echter voor greenwashing: de tabaksindustrie moet betalen voor het opruimen van haar afval, maar mag geen rol spelen in het organiseren of promoten van opruimacties.

Door de webredactie

Een nieuwe Spaanse milieuwet die tabaksfabrikanten verantwoordelijk stelt voor het opruimen van hun afval, dreigt de industrie juist meer invloed te geven. Daarvoor waarschuwen Action on Smoking and Health (ASH) en Nofumadores.org samen met 74 gezondheids- en milieuorganisaties wereldwijd. De wet, gepubliceerd op 22 oktober 2024, verplicht tabaksfabrikanten om niet alleen te betalen voor het opruimen van filters en ander plasticafval, maar geeft ze ook zeggenschap over de uitvoering ervan. Volgens de ondertekenaars creëert dat ruimte voor greenwashing, via campagnes en samenwerkingen met lokale overheden zouden tabaksbedrijven zich kunnen presenteren als milieubewuste partners, terwijl hun producten juist tot een van de grootste bronnen van zwerfafval behoren.

“Tabaksproducten zijn wereldwijd het meest weggegooide afval. Ze bevatten meer dan 7.000 giftige stoffen, die het milieu vervuilen zodra ze worden weggegooid”, waarschuwde de WHO al in 2020. Jaarlijks belanden er naar schatting 4,5 biljoen sigarettenfilters op stranden, in rivieren, parken en steden.

De gezamenlijke brief roept de Spaanse overheid op om de wet aan te passen: zorg dat de industrie wél blijft betalen, zoals de Europese Single Use Plastics (SUP)-richtlijn voorschrijft, maar dat ze verder geen enkele rol speelt bij de uitvoering of promotie van opruimacties.

Milieuzorg of marketing?

Op dezelfde dag dat de wet werd aangekondigd, lanceerde de tabaksindustrie de zogenaamd onafhankelijke non-profitorganisatie Ávora. Volgens haar website wil Ávora tabaksproducenten samenbrengen om bij te dragen aan duurzaam afvalbeheer en bewustwording rond sigarettenfilters. In praktijk verspreidt de organisatie draagbare asbakjes en voert ze publieke campagnes – maatregelen die vooral de verantwoordelijkheid verschuiven van producent naar consument en het roken normaliseren in plaats van ontmoedigen. Volgens ASH en Nofumadores.org is deze mogelijkheid tot zelfpromotie via organisaties als Ávora in strijd met artikel 13 van het WHO-kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC), dat landen oproept om alle vormen van tabaksreclame, -promotie en -sponsoring te verbieden.

Greenwashing in Frankrijk

De situatie in Frankrijk laat zien wat er kan gebeuren als de tabaksindustrie verantwoordelijk wordt gemaakt voor haar eigen afvalbeheer. Daar is het beheer van sigarettenafval sinds 2021 in handen van Alcome, een organisatie die volledig bestaat uit vertegenwoordigers van de tabaksindustrie, waaronder grote fabrikanten en de bond van tabakswinkeliers. Alcome voert bewustwordingscampagnes, deelt draagbare asbakjes uit en werkt samen met ruim 1.200 gemeenten, waarmee zij invloed uitoefent op lokaal afvalbeleid. Tegelijkertijd is Alcome inmiddels tweemaal beboet door het ministerie van Ecologische Transitie voor het niet naleven van haar verplichtingen.

Het Franse Nationaal Comité tegen Roken (CNCT) stelt dat er een fundamenteel belangenconflict bestaat: waar het publieke belang is gericht op het verminderen van peuken via minder consumptie, wil de industrie dat mensen blijven roken.

Sluit de tabaksindustrie volledig uit

Volgens artikel 5.3 van het FCTC-verdrag van de WHO mogen overheden alleen met de tabaksindustrie praten als dat strikt noodzakelijk is voor de uitvoering van regelgeving. De betrokken organisaties vinden dan ook dat Spanje met de huidige wet deze afspraak schendt. Hun boodschap is helder: laat de industrie betalen, maar sluit haar volledig uit van de uitvoering, promotie en communicatie rondom opruimacties.

Daarnaast geeft de oproep een duidelijk signaal naar andere overheden die vergelijkbare maatregelen overwegen. Alleen door de tabaksindustrie volledig uit te sluiten van invloed op beleid kan worden voorkomen dat publieke gezondheidsdoelen worden ondermijnd door commerciële belangen.

Ook in Nederland dit jaar eerste bijdragen

In Nederland is de uitvoering van de SUP-richtlijn de verantwoordelijkheid van Rijkswaterstaat. Dit jaar worden producenten van plastics voor eenmalig gebruik voor het eerst aangeslagen voor de opruimkosten van hun producten in het zwerfafval. Uit een proefberekening uit 2023, te vinden op Afvalcirculair.nl, blijkt dat de tabaksbedrijven voor 43 miljoen euro aangeslagen zouden kunnen worden. In afwachting van de oprichting van een structurele uitvoeringsorganisatie door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, wordt de inning van de gelden dit jaar uitgevoerd door Verpact, een organisatie van de verpakkingenbranche die vorig jaar is voortgekomen uit het Afvalfonds Verpakkingen. De tabaksindustrie heeft hier geen invloed op, al maakte de industrie wel gebruik van een internetconsultatie over de vaststelling van de hoogte van de bijdragen door bedrijven om haar mening te geven. Deze opinies worden in de regel door de overheid opzijgelegd in verband met artikel 5.3 WHO-FCTC.