Rokende 16- en 17-jarige jongeren krijgen hun tabak vooral via vrienden en familie. Daarnaast weet 44 procent zelf aan tabak te komen via commerciële kanalen. Van de 16/17-jarigen rookt 29 procent. Dat blijkt uit de factsheet 'Kopen en verkrijgen van tabak door jongeren' op basis van gecombineerd onderzoek door de bureaus Intraval en Nuchter.

Door de webredactie

De factsheet is afgelopen week door staatssecretaris Van Rijn aangeboden aan de Tweede Kamer. De staatssecretaris had gevraagd om de combinatie van onderzoeksgegevens van drie onderzoeken naar de naleving van de leeftijdsgrens voor tabaksverkoop door Intraval en Nuchter waarvan de resultaten in juni 2015 aan de kamer zijn gestuurd. Samenvoeging van de onderzoeksresultaten moest leiden tot meer inzicht in de mogelijkheden voor jongeren om aan tabak te komen en hoe het rookgedrag onder jongeren het best kan worden verminderd.

De factsheet combineert resultaten uit het Nationaal nalevingsonderzoek 2015 uitgevoerd door Intraval en Nuchter en een nationaal vragenlijstonderzoek onder 664 jongeren van 16 en 17 jaar naar kooppogingen van tabak.

Sociale kanalen

Voor de factsheet geldt iedereen die aangeeft in het afgelopen jaar gerookt te hebben als roker. In de categorie 16/17-jarigen is dat 29%. (De meest recente cijfers over jeugdroken geven aan dat in 2013 bij jongeren van 14-17 jaar 24% in de afgelopen vier weken rookte en 12% dagelijks.) De onderzoekers concluderen dat ten minste 56% van de rokende jongeren via vrienden en familie aan tabak komt. Dat percentage is waarschijnlijk nog hoger, omdat de 44% respondenten die aangaf via commerciële kanalen aan tabak te komen niet is gevraagd of ze daarnaast ook via sociale kanalen tabak krijgen. Bij het terugdringen van het jeugdroken moet daarom veel meer aandacht worden besteed aan die sociale kanalen, stellen de onderzoekers. "Een normverandering bij meerderjarige jongeren en ouders in de wederverstrekking van tabaksproducten aan minderjarigen is hierbij van belang."

Daarnaast is volgens de onderzoekers bij de commerciële kanalen de meeste winst te behalen bij betere handhaving in horecagelegenheden. Vrijdag- en zaterdagavond zijn de momenten waarop de meeste aankooppogingen worden gedaan. Extra controles op die tijdstippen zijn daarom gewenst. Op woensdagmiddagen verdient het aanbeveling meer te controleren bij tankstations en supermarkten. Van thuisbezorgkanalen maken jongeren volgens het onderzoek nauwelijks gebruik.

Naleving rookverbod

Uit het jongste nalevingsonderzoek van het rookverbod van Intraval, uitgevoerd in het najaar van 2015, blijkt dat de naleving van het rookverbod in cafés en discotheken nog niet helemaal op orde is. In de rest van de horeca, sport-, kunst- en cultuursector is de naleving bijna honderd procent.

In haar jaarlijkse onderzoek meet Intraval een gemiddeld nalevingspercentage van 98%. Alleen in cafés en discotheken is de naleving 93%, wat overigens een aanmerkelijke stijging is ten opzichte van de 74% die in 2014 werd vastgesteld. Die enorme stijging kan te maken hebben met een eveneens flinke toename van het aantal aparte rookruimtes in cafés en discotheken, van 10% in 2009 naar 19% in 2014 en 25% in 2015. In overige sectoren zijn nauwelijks rookruimten aanwezig, met uitzondering van de categorie Hotel en recreatie (5%).

In een Kamerbrief bij de cijfers uit staatssecretaris Van Rijn zijn zorgen over die toename van het aantal rookruimtes. Hij schrijft: "Tegelijkertijd maak ik me zorgen over de significante groei van rookruimtes in cafés en discotheken ten opzichte van 2009. Rookruimtes zie ik als een instrument om draagvlak voor de rookvrije horeca te creëren en om de (verslaafde) roker een alternatief te bieden."

Lees hierover ook ons artikel 'Steeds meer rookruimtes in horeca'.

Handhaving leeftijdsgrens

Behalve de factsheet en de resultaten van het nalevingsonderzoek, stuurde Van Rijn ook de jongste handhavingscijfers van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Mede op basis van de nalevingsonderzoeken voert de NVWA risicogericht toezicht uit. Daar waar de kans op overtredingen het grootst is houden jonge inspecteurs onopvallend toezicht.

Bij ruim 6000 risicogerichte controles in de horeca werd in totaal 1500 (25%) keer een maatregel opgelegd omdat het rookverbod werd overtreden of rookruimtes niet aan de voorschriften voldeden.

De NVWA handhaaft ook de naleving van de leeftijdsgrens bij de verkoop van tabak en constateerde bij 1225 aankooppogingen 251 overtredingen (20%). In 11 gevallen is de three strikes out-maatregel opgelegd, waarbij na drie overtredingen de tabaksverkoop voor korte of langere tijd wordt stilgelegd. Het betrof negen bedrijven: 5 tabaksspeciaalzaken, 2 avond- en buurtwinkels, 1 tankstation en 1 bel- en internetwinkel. Vervolgens is de stillegging ook weer gecontroleerd en in vijf gevallen is vastgesteld dat toch tabak werd verkocht, waarna een dwangsom is opgelegd. Eén tabakswinkel mocht na herhaalde overtredingen in 2014 en 2015 12 weken lang geen tabak verkopen.

Nu nog geen maatregelen

Concluderend is vast te stellen dat het in Nederland voor jongeren onder de 18 nog steeds veel te makkelijk is om aan tabak te komen. De staatssecretaris laat in zijn brief aan de Tweede Kamer weten dat in de NIX18-campagne aandacht besteed gaat worden aan de rol van vrienden en familie. Maar echte maatregelen blijven vooralsnog uit. In antwoord op vragen van de SP-fractie in de Eerste Kamer naar aanleiding van de aanpassing van de Tabakswet, laat Van Rijn weten dat hij halverwege dit jaar zal bekijken of "de extra leeftijdsgrensinspecties in 2015 en de gesprekken die ik heb gevoerd met de branches bijdragen aan een betere naleving". Het tekent maar weer eens de passieve houding van dit kabinet op het gebied van tabaksontmoediging.