Het is een zooitje op het Ministerie van VWS als het gaat om de naleving van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en de Archiefwet. Dat blijkt uit een uitzending van VPRO-onderzoeksprogramma Argos van 23 januari. Hoogleraar staatsrecht Wim Voermans zegt na analyse van de zaak dat staatssecretaris Van Rijn 'een rookgordijn' heeft opgetrokken. 'Dit is werkelijk schokkend.'
Door de webredactie

Staatssecretaris Van Rijn van Volksgezondheid heeft de Tweede Kamer nog steeds niet het volledige verhaal verteld over ambtelijke mails die op het ministerie van VWS zijn verwijderd. Hoogleraar staatsrecht Wim Voermans trekt een vergelijking met de bonnetjesaffaire in de Teeven-deal en de zaak rond forensisch deskundige George Maat. 'Er is een soort oestercultuur aan het ontstaan als het gaat om openbaarheid van informatie in Nederland. Daar moeten we snel van af.' Dat zei hij gisteren in radioprogramma Argos van de VPRO omdat het ministerie lijkt te sjoemelen met de Archiefwet en de Wet openbaarheid van bestuur. Voermans: 'Dit is werkelijk schokkend.'

Wat is er aan de hand? Eind oktober 2015 meldde een voormalig ambtenaar van het ministerie van VWS in Argos, zie dit bericht op deze site, dat hij in opdracht van zijn leidinggevende allerlei correspondentie had verwijderd over de inzet van zogeheten mystery guests ofwel loktieners door de gemeente Utrecht. Utrecht wilde deze loktieners inzetten bij de controle op de verkoop van tabak en alcohol. De gemeente stelde een plan op om ter goedkeuring voor te leggen aan de staatssecretaris. Nadat Van Rijn zijn sympathie voor het Utrechtse werkscenario had uitgesproken, kreeg de VWS-ambtenaar te horen dat de mails moesten verdwijnen.

Argos kreeg kopieën van deze documenten toegespeeld, maar kreeg de mails niet boven water met Wob-verzoeken bij de gemeente Utrecht en het ministerie van VWS. Volgens het ministerie waren er geen documenten van het overleg over de loktieners, omdat dit uitsluitend mondeling was gegaan. Na de uitzending 'De verdwenen documenten van VWS' suggereerde het ministerie tegen de Volkskrant en de NOS dat de ambtenaar de mails op eigen initiatief had verwijderd en dat het ministerie hier niets van wist. Er werden 84 Kamervragen ingediend waar op 12 januari een antwoord op is gekomen. Daarin zegt Van Rijn dat de leidinggevende opdracht had gegeven om 'mails terug te halen'.

Gekker moet het niet worden

Gisteren wijdde Argos een tweede uitzending aan de zaak. Daaruit blijkt dat Van Rijn opnieuw onjuistheden verkondigt. In antwoord op de Kamervragen meldt de staatssecretaris dat de gevraagde informatie over de loktieners te allen tijde bij VWS aanwezig is geweest en openbaar is gemaakt. Maar Argos beschikte over nog een document over de loktieners. Het gaat om een mail ter voorbereiding op de vergadering waarin het voorstel van Utrecht met Van Rijn werd besproken. En die mail is wéér niet openbaar gemaakt.

Hoogleraar Voermans: 'Eerst wordt zeer onvolledig iets gegeven naar aanleiding van uw aanvankelijke Wob-verzoek. Dan komt er een radio-uitzending, en dan worden alleen die dingen gedeeld die in de uitzending worden genoemd. Maar zelfs dan nog, na 84 Kamervragen, wordt een belangrijk document dat duidelijker laat zien hoe deze kwestie verlopen is, alsnog achtergehouden. Gekker moet het niet worden.'

Van Rijn erkent in zijn antwoorden aan de Kamer dat de leidinggevende ambtenaar beter anders had kunnen handelen, maar dat er geen opzet in het spel was om sporen te wissen. De leidinggevende wilde met haar opdracht slechts voorkomen dat 'onjuiste informatie zou worden verspreid'.

Voermans zegt daarover in Argos: 'Dat is de omkering van alle waarden. Ik ken geen bepaling in de Wet openbaarheid van bestuur die zegt dat alleen informatie aan derden mag worden verspreid die de minister juist acht. Ik ken wel een land waar ze dat doen: dat heet China, en andere nette dictaturen waar alleen "juiste" informatie naar buiten gebracht mag worden. Het gaat er om dat je openbaarheid betracht en dat dus ook fouten opgespoord kunnen worden, of onjuiste informatie, of wellicht ongelukkige acties. Dáár is de Wob voor bedoeld, niet om alleen de "juiste" informatie te geven.'

Schokkend

Tweede Kamerleden Lea Bouwmeester (PvdA) en Linda Voortman (GroenLinks) vinden het met hoogleraar Voermans schokkend dat nog niet alle documenten zijn vrijgegeven. Voortman: 'Er is nog geen volledige openheid van zaken gegeven.' Bovendien vindt Voortman het kwalijk dat staatssecretaris van Rijn ten onrechte een ambtenaar heeft beschuldigd van het verwijderen van documenten, terwijl het een opdracht was van het managementteam. 'Ik vind dat ze moeten zeggen: het spijt ons, we hebben een voormalige collega niet netjes behandeld.'

Er zullen aanvullende Kamervragen worden ingediend. De vraag blijft open liggen in hoeverre er opzet in het spel is geweest om documenten van journalisten weg te houden. Als er geen opzet in het spel is, dan lijkt het erop dat het een zooitje is in de archivering bij VWS. Dat is kwalijk, alleen een transparante en controleerbare overheid past in een democratisch stelsel. Voor TabakNee is deze zaak relevant, omdat bij de 'Wobs' op tabak ook geen documenten mogen ontbreken.

Luister de uitzending hier terug.
Ook EenVandaag besteedde er aandacht aan, klik hier.