De brancheorganisaties van tabaksdetailhandel, supermarkten, horeca en slijterijen overlegden met staatssecretaris Van Rijn over de controle van de leeftijdsgrens voor tabaks- en alcoholverkoop.

Door onze webredactie

'In een gesprek met de Staatssecretaris vorige week hebben Jos Zuijdwijk en Janwillem Burgering aangegeven dat het noodzakelijk is dat het NSO/FSIT Mystery Shopper onderzoek en het onderzoek door de staatssecretaris, qua methodiek op elkaar aansluiten. Om discussies over de uitkomsten te voorkomen. Hierover zal een technisch overleg met het Ministerie volgen.'

Dit staat in de nieuwsbrief 'Deze Week' (van 26 juni) van de brancheorganisatie voor de tabaksdetailhandel NSO, die TabakNee onder ogen kreeg. Hieruit blijkt dat staatssecretaris Van Rijn (Volksgezondheid) kort voor het Algemeen Overleg met de Tweede Kamer-commissie Volksgezondheid over het tabaksontmoedigingsbeleid met de tabakswinkeliers aan tafel heeft gezeten.

Het ministerie van Volksgezondheid (VWS) bevestigt het overleg. 'Staatssecretaris Van Rijn is erg teleurgesteld in de resultaten van het nalevingonderzoek leeftijdsgrens alcohol en tabak,' stelt zijn woordvoerster. 'Over de hele linie is de naleving slechter dan het jaar ervoor. Daarom heeft hij na het verschijnen van de cijfers verschillende vertegenwoordigers van supermarkten, slijterijen en horeca en tabaksspeciaalzaken op het matje geroepen. Van Rijn heeft om een verklaring gevraagd en om verbeterplannen op korte termijn.'

Verslag ontbreekt

Van het overleg is geen verslag gemaakt. Daarmee gaat het ministerie in tegen de afspraken die hierover zijn gemaakt in het internationale tabaksontmoedigingsverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie. Dat verdrag stelt dat lidstaten hun tabaksontmoedigingsbeleid moeten beschermen tegen de commerciële en andere gevestigde belangen van de tabaksbranche. In de richtlijnen bij artikel 5.3 staat dat ieder overleg met directe en indirecte vertegenwoordigers van de tabaksindustrie volledig transparant moet zijn en daarom in een openbaar te maken verslag moet worden vastgelegd.

Volgens het ministerie was het overleg met de brancheorganisaties uitsluitend bedoeld 'om te horen hoe zij de resultaten gaan verbeteren. Hoe zij de wet gaan naleven en ervoor zorgen dat jongeren onder de 18 niet aan tabak kunnen komen.'

Het contact was dus 'gericht op uitvoeringstechnische kwesties die rijzen bij vastgesteld beleid'. Dat is de enige vorm van contact die onder het FCTC-verdrag is toegestaan.

'In dit gesprek heeft de staatssecretaris de naleving van de wetgeving (geen tabak verstrekken aan minderjarigen) aan de orde gesteld,' meldt de woordvoerster. 'Concrete aanleiding hiervoor waren de slechte cijfers uit het onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrenzen.'

Onderzoeksmethodiek

Maar wanneer de NSO de methodiek van een overheidsonderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens voor tabaksverkoop wil afstemmen op het mede door het Fonds Samenwerking Industrie & Tabaksspeciaalzaken (FSIT) gefinancierde eigen onderzoek, is er misschien toch wel sprake van beïnvloeding van overheidsbeleid. Dat de NSO en ook de branchevereniging van de supermarkten, het Centraal Bureau Levensmiddelen, nauw verweven zijn en samenwerken met de tabaksindustrie is eerder door TabakNee aangetoond in de serie Postbus 262 – Het tabakssyndicaat en de kleine winkelier.

De woordvoerster van VWS zegt over het afstemmen van de onderzoeksmethoden: 'Er is ook over de methoden van onderzoek gesproken tijdens het overleg met de verstrekkers. Aanleiding daarvoor is dat de verstrekkers andere cijfers uit eigen onderzoek hebben. Er is afgesproken om niet de cijfers te bediscussiëren. VWS heeft een toelichting gegeven welke methoden in het eigen onderzoek worden gebruikt. De verstrekkers namen daar kennis van en zullen bezien of aanpassingen nodig zijn.'

Dat klinkt toch anders dan de bewering dat Jos Zuijdwijk en Janwillem Burgering hebben 'aangegeven dat het noodzakelijk is dat het NSO/FSIT Mystery Shopper onderzoek en het onderzoek door de staatssecretaris, qua methodiek op elkaar aansluiten'. Precies daarom is het zo belangrijk dat ook van dit soort bijeenkomsten een openbaar beschikbaar verslag wordt gemaakt.

Tabakswinkels: 36% naleving

Het jongste onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens in opdracht van het ministerie constateerde bij tabaksspeciaalzaken een gemiddeld nalevingspercentage van 36 procent. In haar activiteitenverslag over 2014 schrijft NSO dat in 2014 alle NSO-leden zijn bezocht door een 18- of 19-jarige mystery shopper. 'Daaruit bleek dat de handhaving van de leeftijdsgrens beter wordt nageleefd dan in 2013 maar nog niet op het gewenste niveau van meer dan 90% zit.'

Eerder riep TabakNee de staatssecretaris al op om niet op de avances van de tabaksdetailhandel in te gaan.

Zuijdwijk spreekt zich uit

NSO-voorzitter Jos Zuijdwijk ontkent intussen elke betrokkenheid bij de lobby voor de tabaksindustrie, zo bleek uit de rubriek BV Binnenhof in NRC Handelsblad van 27 juni. Redacteur Philip de Witt Wijnen interviewde Zuijdwijk naar aanleiding van het Algemeen Overleg in de Tweede Kamer. Zuijdwijk speelt in het stuk de vermoorde onschuld en richt zijn verontwaardiging op de antirooklobby.

De NSO-voorman ontkent mede de lobby van de tabaksindustrie te voeren. De NSO zou slechts de belangen van 1.150 hardwerkende winkeliers behartigen die als postagentschappen en verkopers van staatsloten en wenskaarten vooral een maatschappelijke functie vervullen. En, o ja, ze verkopen toevallig ook sigaretten. De eerder genoemde Postbus 262-serie toont echter overtuigend aan hoezeer de NSO verweven is met en in de tang zit van de tabaksindustrie.

'Alleen VVD spreekt met ons'

Daarom is het ook volkomen terecht, anders dan Zuijdwijk meent, dat Kamerleden onder verwijzing naar het tabaksontmoedigingsverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie weigeren met hem te praten. 'Alleen Erik Ziengs van de VVD praat met ons,' zegt Zuijdwijk. Hij was zelf ondernemer, dus hij snapt ons. En hij zegt terecht dat hij juist voor- en tegenstanders moet spreken om zijn werk goed te kunnen doen.'

Dat is een veelgehoord argument van parlementariërs die wel met tabakslobbyisten in gesprek gaan. Maar het is in strijd met het WHO FCTC-verdrag. Net als samenwerken van de overheid met een partij als de NSO bij de uitvoering van beleidsmaatregelen, zoals de handhaving van de leeftijdsgrens van 18 jaar voor tabaksverkoop. Hoezeer Zuijdwijk ook beweert dat hij die leeftijdsgrens toejuicht, samen een NIX18-campagne ontwikkelen of overeenstemming zoeken over controle-instrumenten is simpelweg niet toegestaan. Immers daarmee heeft de NSO, en zoals aangetoond dus ook de tabaksindustrie, invloed op het overheidsbeleid.

Zuijdwijk zegt het zelf letterlijk: 'Als we samen optrekken zijn er geen aanvullende maatregelen nodig, zoals sommigen willen.' Dat is een strategie die de tabaksbranche al geruime tijd met succes hanteert. Ook in het Algemeen Overleg met de Kamer vorige week schoof staatssecretaris Van Rijn effectieve nieuwe maatregelen weer voor zich uit.

Update 28 augustus 2015
Naar aanleiding van dit artikel zijn Kamervragen aan staatssecretaris Van Rijn gesteld en intussen beantwoord. Klik hier.