OPINIE

Het Centraal Planbureau heeft een nieuw rapport uitgebracht, waarin allerlei rekensommen zijn gemaakt rond mogelijk toekomstig beleid. Wettelijke maatregelen kosten nou eenmaal geld en leveren de schatkist in het beste geval ook iets op. Maar langer leven is duur en doet het slecht in verkiezingstijd. Frits van Dam betoogt dat rekenaars en politici juist naar het langetermijneffect moeten kijken.

Door Frits van Dam

Stel u bent politicus en u wilt iets doen voor de samenleving, daarom bent u immers de politiek ingegaan. U verzint een maatregel die de zorg zou verbeteren waardoor de bevolking in betere gezondheid, langer zou leven. Dan kiest u daar natuurlijk onmiddellijk voor! Of niet?

Het rapport 'Zorgkeuzes in kaart: Analyse van beleidsopties voor de zorg van tien politieke partijen' dat door het Centraal Planbureau is uitgebracht, bevat allerlei bedragen die het gevolg zouden zijn van mogelijke toekomstige beleidskeuzes. Tien politieke partijen hebben ideeën aangedragen waarop rekensommen gemaakt konden worden. Zo weten ze alvast wat de effecten van hun plannen voor de schatkist zijn voor als er nieuwe verkiezingen aankomen. Een van de onderwerpen in het rapport is 'Preventie', dus het nemen van maatregelen waardoor de leefwijze en het gedrag van mensen kunnen veranderen, ten gunste van hun gezondheid.

Den Haag kiest voor korte termijn

Frank Kalshoven, directeur van de Argumentenfabriek, schreef er een column over in de Volkskrant. Kalshoven concludeert naar aanleiding van dit rapport: "Preventie is slecht voor de schatkist op korte termijn, maar goed voor het volk op de lange termijn." Hij refereert aan een pijnlijk punt: Den Haag wil vooral investeren in zaken die direct iets opleveren en kiest voor de korte termijn (daarmee kun je als er verkiezingen komen, makkelijk en duidelijk scoren). De lange termijn blijft onduidelijk.

Dat blijkt ook uit het rapport. In het (korte) hoofdstuk over Preventie staat dat een aantal zaken níét zijn meegenomen in de berekeningen. "Een reductie van het aantal rokers leidt niet onmiddellijk, maar pas na een flink aantal jaren, tot een daling van de incidentie van longkanker. Bij een inventarisatie van de effecten over de eerste tien jaar blijven zulke langetermijneffecten buiten beeld." En om die lange termijn effecten gaat het nou juist. Het rekent nooit makkelijk met longkanker, al zou het een van de belangrijkste redenen zijn waarom mensen niet met roken zouden moeten beginnen. En dan is er nog een keur aan andere vreselijke ziektes die door roken veroorzaakt kunnen worden. Sterker nog: het roken van tabak doodt ruim de helft van haar gebruikers voortijdig, in Nederland zijn dat er ieder jaar ruim 20.000. Daarmee zijn tabaksgerelateerde ziekten in één klap de grootste groep te voorkomen ziekten.

Als preventie ergens zin heeft, dan is het op het tabaksdossier.

Lang leven is te duur

Toch zien de rekenaars 'nadelen' aan het inzetten op rookpreventie: "Wanneer roken en overgewicht in Nederland in één keer zouden worden uitgebannen, zouden de aan leefstijl gerelateerde zorguitgaven weliswaar dalen, maar als gevolg van de stijgende levensverwachting zouden de totale zorguitgaven op lange termijn juist stijgen." Kortom: u hebt maar één leven, maar als dat te lang duurt, wordt u te duur voor de schatkist, dan is de bankrekening van de staat niet blij met u. Nog een nadeel van tabaksontmoediging is dat als het werkt: "de opbrengsten van accijns op tabaksproducten dalen." Nog een klap voor de schatkist.

Frank Kalshoven in zijn column: "Politieke partijen worden dus hartelijk uitgenodigd hun ideeën voor te leggen, maar als iemand iets verzint wat goed is voor het volk maar slecht voor de schatkist is de uitkomst negatief. Als het niet zo treurig was, zou je erom kunnen lachen."

En zo is het. Gelukkig meldt het rapport nog wel: "Wanneer gezondheidswinst inderdaad leidt tot meer en langer werken lijken de financiële baten voor de overheid positief te zijn. Verder is duidelijk dat een samenhang bestaat tussen gezondheid aan het begin van het leven en uitkomsten zoals opleidingsniveau en inkomen later in het leven."

Als dus iets belangrijk is om mee te nemen in berekeningen rond preventie, is het wat het op de lange termijn oplevert: een fitte fietsende oudere in de polder, of eentje voor wie de chemo te laat kwam en die te vroeg (lekker goedkoop) zijn pijnlijke laatste adem uit moest blazen.