De tabaksindustrie loopt voorop in een 'problematische' lobby waar de Nederlandse politiek slecht tegen is beschermd. Dat stelt Transparency International Nederland. Vorige week presenteerde zij haar onderzoek op een conferentie in Nieuwspoort.
Door de webredactie

De tabaksindustrie voert 'problematische' lobbypraktijken in de EU. Dat werd vorige week onthuld door Transparency International (TI), een internationale organisatie voor de bestrijding van corruptie. Negentien Europese landen en drie EU-instellingen werden onderzocht op beïnvloeding van lobbyisten op de besluitvorming door de politiek. De tabaksindustrie staat hierin overigens niet alleen. Ook de lobby van de alcohol-industrie en die van de auto-, energie, financiële en farmaceutische industrie, worden door TI gehekeld in haar rapport Lobbying in Europe.

TI pleit voor effectieve (strengere) regelgeving rondom lobbyen in Europa. Van de negentien onderzochte Europese landen kennen slechts zeven wet- of regelgeving op dit terrein. En alleen Slovenië scoorde een voldoende in het onderzoek. 'Dit betekent vrij spel voor de invloed van zakelijke belangen op het dagelijks leven van vele Europeanen,' aldus Transparency International. Er is sprake van 'onnodige invloed op de politiek in Europa en in "Brussel".'

Lobbypraktijken tabak

Ook de lobbypraktijken van Big Tobacco worden genoemd. TI geeft een voorbeeld uit 2012 in Engeland. Het Department of Health onthulde over de lobbycampagne 'Hands Off Our Packs' (Handen af van onze verpakkingen) dat deze gerund werd door Forest, een pro-tabak politieke pressiegroep, gefinancierd door de tabaksindustrie. Forest vervalste handtekeningen in petities en brieven, om zo de schijn te wekken dat veel mensen tegen plain packaging (standaardverpakkingen) zouden zijn.

TabakNee maakte al eerder bekend dat de tabakslobby de strengere tabakswetgeving in Europa, ondanks het internationale anti-rookverdrag, heeft weten te versoepelen. Plain packaging (standaardverpakkingen) en een uitstalverbod voor tabakswaren bij verkooppunten werden tijdens het politieke besluitvormingsproces geschrapt. De oppervlakte voor gezondheidswaarschuwingen op sigarettenpakjes werd teruggebracht van 75 naar 65 procent.

Lobby in Nederland

Transparency International Nederland (TI-NL) is de Nederlandse afdeling die de lobbypraktijken in Nederland onderzocht. Zij schreef het rapport 'Lifting the lid on lobbying - Enhancing the trust in public decision-making in the Netherlands'. Nederland scoorde een relatief magere 34 procent op de centrale onderzoeksvraag: 'Hoe goed wordt de politiek in een aantal Europese landen beschermd tegen ongewenste invloeden en in hoeverre bestaan er regels om ethisch lobbyen te bevorderen?'

Het wordt lobbyisten in ons land, aldus het rapport, op dit moment erg gemakkelijk gemaakt om bij politici en ambtenaren te lobbyen, vooral door de zogenaamde rijkspassen in de Tweede Kamer; door het gemak van informele besprekingen en de gebrekkige regelgeving omtrent de samenstelling van zogenaamde rondetafelbijeenkomsten.

Tabakslobbyisten hebben informatievoorsprong

TI-NL citeert uit een rapport (2012) van de Algemene Rekenkamer: bij tabaksissues zijn tabakslobbyisten vaak beter geïnformeerd dan leden van de Tweede Kamer. Bovendien hebben zij meer mogelijkheden om invloed uit te oefenen. (Anders dan de Tweede Kamer hebben tabakslobbyisten toegang tot informatie over de posities van lidstaten en tot de vertrouwelijke uitkomsten van lopende onderhandelingen. Deze gegevens worden gebruikt om de Nederlandse onderhandelingsinzet van commentaar te voorzien en te beïnvloeden, stelt de Algemene Rekenkamer).

Het rapport vermeldt TabakNee ('Tobaccono') als dé website voor onderzoeksjournalistiek naar de activiteiten van de tabakslobby en refereert aan de 4-delige serie uit 2013 over de tabakslobby in Vrij Nederland.

Internationaal antirookverdrag

Ook wijst het rapport op het internationale antirookverdrag van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), het FCTC-verdrag, dat op 27 februari dit jaar haar 10-jarig bestaan vierde. Intussen is dit door 180 landen geratificeerd, inclusief Nederland en de Europese Unie. In het verdrag staat dat de overheid geen contact met de tabaksindustrie mag hebben als zij antirookbeleid maakt. Dit verdrag, aldus het rapport, is een goed voorbeeld van een handvat dat de overheden kunnen en moeten gebruiken om de lobby van de tabaksindustrie te weerstaan.

Gek genoeg geen woord over de rechtszaak die de Stichting Rookpreventie Jeugd heeft aangespannen tegen de staat. De overheid is gedagvaard omdat zij, ondanks het ondertekenen van het FCTC-Verdrag, de tabakslobby nog altijd laat meepraten over het antirookbeleid.

Conferentie Nieuwspoort

Naar aanleiding van het onderzoek organiseerde Transparency International Nederland woensdag 15 april de conferentie 'Lobbyen in Nederland' in Nieuwspoort te Den Haag. Thema: Het huidige lobbylandschap in Nederland en de toekomst daarvan.

Twee bekenden van TabakNee speelden die dag een belangrijke rol. Keynote Speaker was VNO-NCW-directeur Niek Jan van Kesteren die de tabaksindustrie, zie dit artikel, hoogstpersoonlijk adviseert over hoe te lobbyen. En Em. professor Rinus van Schendelen gaf er ook een lezing. Van Schendelen betaalt een deel van zijn onderzoeken met geld dat hij als adviseur van tabaksfirma's verdient.

Frits van Dam, secretaris van de Stichting Rookpreventie Jeugd, woonde de conferentie bij. Daarover zegt hij: 'Het woord "integriteit" viel er om de haverklap. Velen legden de nadruk op de noodzaak van een lobbyregister en aanscherpende regels. Ze zien over het hoofd dat het echte lobbyen voor tabak vanuit organisaties gebeurt als bijvoorbeeld VNO-NCW, BOVAG en MKB en vaak doen ze dat tussen de bedrijven door.' Zie het artikel Tabakslobby voor Dummies op deze site.

Een voorbeeld: 'Niek Jan van Kesteren van VNO-NCW komt niet in het lobbyregister van de Tweede Kamer voor, terwijl hij in Nederland de belangrijkste en meest invloedrijke lobbyist is. Tabaksvriend Rinus van Schendelen staat er overigens wel in, maar dan namens de Erasmus Universiteit. Er staat geen enkele tabakslobbyist in het lobbyregister.'

Van Dam hield de aanwezigen, zonder veel succes overigens, dan ook voor dat het 'veel belangrijker is de ontvangende kant af te dekken zoals in het FCTC-verdrag gebeurt. De lobbyisten zijn door de belangen die erachter zitten, toch niet te reguleren. Maar de meeste aanwezigen leken het FCTC-verdrag niet te kennen, laat staan zich de impact ervan te realiseren.'

U kunt het rapport hier downloaden.