Dit verdrag is bedoeld "om de huidige en toekomstige generaties te beschermen tegen de verwoestende gevolgen op gezondheids-, sociaal, milieu- en economisch gebied van tabaksconsumptie." Dat stelden de initiatiefnemers van de Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) tien jaar geleden bij de inwerkingtreding van het eerste wereldwijde, juridisch bindende verdrag inzake volksgezondheid. Vrijdag viert de WHO in Genève de tiende verjaardag van het kaderverdrag over tabaksontmoediging.
Door de webredactie

Longarts Vera Luiza da Costa e Silva, hoofd van het FCTC-secretariaat, somde op 3 februari, Wereld Kanker Dag, al de verworvenheden van 10 jaar FCTC op. De 180 partijen die het verdrag inmiddels ondertekenden vertegenwoordigen samen 90 procent van de wereldbevolking. Tachtig procent van de landen die het verdrag ratificeerden, heeft sindsdien het tabaksbeleid aangescherpt.

Volgens Da Costa e Silva is in de afgelopen vijf jaar de gemiddelde prijs van een pakje sigaretten met bijna 150 procent gestegen en in veel landen zijn grafische waarschuwingen voorgeschreven die 75-85 procent van sigarettenverpakkingen vullen. Ook wijst zij op de rookverboden in publieke ruimten, werkruimten en openbaar vervoer die nu gelden in 48 landen, bijna tien keer zoveel als in 2005.

Matige glans

Het zijn successen die de verjaardag maar een matige glans geven en vooral laten zien dat er nog een lange weg is te gaan. In 132 landen is roken in de bus en op kantoor nog heel gewoon. "De oorlog tegen tabak is nog niet voorbij", erkent ook Da Costa e Silva. "We verwachten nog steeds dat rond 2030 8 miljoen mensen per jaar zullen sterven omdat ze tabak hebben gerookt of zijn blootgesteld aan tweedehands rook." Bovendien doemt een nieuw probleem op met de komst en groeiende populariteit van alternatieve producten zoals waterpijpen, rookloze tabak en e-sigaretten.

Ook de Framework Convention Alliance (FCA), een vereniging van 500 antirookorgansiaties uit meer dan 100 landen die zich inzet voor de implementatie van het WHO FCTC-verdrag, is tegelijk positief en kritisch over wat in tien jaar is bereikt. Sinds 2005 vormen de partijen in het verdrag een gezamenlijk multinationaal front tegen de multinationals van de tabaksindustrie. Individuele landen hebben daardoor meer of minder vergaande stappen genomen om het tabaksgebruik in te tomen.

36 miljard dollar winst

Maar, stelt de FCA ook, het aantal rokers en het aantal tabaksdoden blijft stijgen. Ondertussen realiseerden de vier grootste tabaksfabrikanten in de wereld in 2013 samen een winst van 36 miljard dollar. Veel daarvan wordt gebruikt om via juridische procedures beperkende wetgeving te dwarsbomen.

Ministeries van Volksgezondheid zijn over het algemeen wel doordrongen van de desastreuze effecten van tabak en noodzaak van tabaksontmoediging, maar andere overheidssectoren lopen in veel gevallen daar nog ernstig bij achter.

"De implementatie van het uiterst belangrijke FCTC Artikel 5.3, dat regeringen oproept samenwerking met de tabaksindustrie te weigeren bij het formuleren van gezondheidsbeleid, is een rampzalige mislukking in alle landen op een paar na", constateert de FCA bitter.

Precies om die reden daagde Stichting Rookpreventie Jeugd vorig jaar de Staat voor de rechter, met de bedoeling een betere naleving door de Nederlandse regering van Artikel 5.3 af te dwingen. In de dagvaarding werd overtuigend aangetoond dat de Nederlandse overheid nog veel te veel contact onderhoudt met de tabaksindustrie.

Moeten we de tiende verjaardag van de WHO FCTC dan wel vieren, vraagt de FCA daarom tenslotte. Natuurlijk wel, is het antwoord. Vanaf het begin was duidelijk dat deze strijd niet snel gestreden zou zijn. Het tienjarig bestaan mag zeker worden gevierd en moet tegelijk de motivatie zijn om eensgezind en met extra energie de strijd voort te zetten.