De gemeenten Den Helder, Zandvoort, Noordwijk, Vlissingen en Veere overtreden de Framework Convention on Tobacco Control (FCTC), het internationale tabaksontmoedigingsverdrag van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), door samen te werken met Japan Tobacco International bij het schoonhouden van stranden.
Door Bas van Lier

Japan Tobacco International (JTI), producent van onder meer de sigarettenmerken Winston, Camel, Benson & Hedges en Silk Cut, laat zich op de stranden langs de Noordzeekust van zijn beste kant zien. Samen met Stichting Nederland Schoon trekt de tabaksfabrikant ten strijde tegen op straat en op het strand rondslingerende sigarettenpeuken. Exploitanten van strandpaviljoens en gemeenten doen enthousiast mee aan de campagnes waarbij speciale asbakken DropPits worden geplaatst en zakasbakjes Barkarada's worden uitgedeeld. De asbakken en alle campagnematerialen worden door JTI betaald. Op de asbakken, in persberichten en campagnemateriaal, op actiesites en Facebook-pagina's wordt JTI dan ook steeds als partner genoemd.

"Denormaliseren"

De gemeenten Den Helder, Zandvoort, Noordwijk, Vlissingen en Veere overtreden door hun samenwerking met JTI het internationale tabaksontmoedigingsverdrag, de Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) van de Wereldgezondheidsorganisatie, dat Nederland, samen met intussen 178 andere landen, heeft ondertekend. Met het verdrag hebben partijen zich vastgelegd op het nemen van een groot aantal maatregelen om tabaksgebruik tegen te gaan.

Onder de bepalingen is ook artikel 5.3: partijen zullen zich beschermen tegen enige invloed van de tabaksindustrie op haar beleid. Nadere aanbevelingen bij dat artikel rekenen het "denormaliseren" van activiteiten van de tabaksindustrie die onder de noemer van maatschappelijk verantwoord ondernemen vallen, als een van de "belangrijke activiteiten" die partijen kunnen ondernemen om de invloed van de tabaksindustrie tegen te gaan.

Dat "denormaliseren" houdt onder meer in dat "Parties should not endorse, support, form partnerships with or participate in activities of the tobacco industry described as socially responsible." De gemeenten die met JTI samenwerken om sigarettenpeuken op te ruimen doen dat wel. Daarmee legitimeren ze niet alleen de tabaksindustrie, maar geven ze die industrie ook de ruimte om contact te onderhouden en, al dan niet informeel, invloed uit te oefenen.

Eerder riep TabakNee in een artikel  minister Plasterk van Binnenlandse Zaken al op om lagere overheden richtlijnen te geven over de navolging van het FCTC-verdrag, waarbij ook een nadere juridische onderbouwing was gevoegd. Naar aanleiding van dit artikel stelden de PvdA-Kamerleden Manon Fokke en Marith Rebel kamervragen aan minister Plasterk van Binnenlandse Zaken. Een woordvoerder van VWS liet TabakNee weten dat zijn ministerie momenteel naar aanleiding hiervan een rondgang langs gemeenten en provincies maakt om mogelijke sponsoring van de tabaksindustrie te achterhalen.

Advertorial

Hoezeer JTI de gemeenten al in haar zak heeft, blijkt uit een advertorial (een gesponsord verhaal) in het maartnummer van VNG Magazine, het tijdschrift van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Daaruit blijkt dat JTI de initiatiefnemer is van de acties tegen de zwerfpeuken. Verschillende wethouders en betrokken ambtenaren laten zich positief uit over JTI's initiatief. Wethouder Vroom van Noordwijk zegt: "Als bedrijven met initiatieven komen om de eventuele overlast aan te pakken die tabaksproducten veroorzaken, door het rookverbod, zomerseizoen en gedrag van de consument, mogen ze altijd komen praten."

Daarmee wordt een van de argumenten om de campagne te voeren, namelijk het rookverbod in de horeca, in de mond gelegd van de wethouder. In campagnemateriaal wordt "het rookverbod in horeca, kantoren, OV en dergelijke" aangevoerd als een reden waarom er steeds meer peuken in de openbare ruimte rondzwerven. Zo beïnvloedt JTI op subtiele wijze de publieke en politieke opinie met betrekking tot het rookverbod.

Zakasbakjes

Dat JTI de regie heeft en de campagnes ook betaalt, blijkt verschillende keren uit de advertorial. Zo zegt de Noordwijkse wethouder Vroom: "JTI ontwikkelde de campagne-slagzin 'Laat je peuk niet alleen, verzamel ze in de asbak' met bijbehorende communicatie-uitingen en leverde de middelen, zoals peukenafvalbakken (DropPits) en speciale zakasbakjes (Barkadera's). Wij zorgden vervolgens voor het beheer ervan, dus het legen en reinigen."
En directeur Lukas Fransen van Stichting Strandexploitatie Veere zegt: "Het private gedeelte betreft uiteraard JTI zelf, die de middelen inbracht. Zij zorgden voor de afvalbakken, de campagne en de openingsbijeenkomst."

Geen wonder dus dat JTI heeft kunnen bedingen dat op de afvalbakken en zakasbakjes, op bierviltjes, stickers, flyers, posters en T-shirts steeds het eigen logo staat afgedrukt naast dat van Nederland Schoon, zoals te zien is op foto's op de site meedoen.laatjepeuknietalleen.nl. Waar daar ruimte voor is staan ook de andere partners, waaronder de betrokken gemeenten, erbij.

Sinds 2011

De eerste zwerfpeukencampagne werd in 2011 in Zandvoort gehouden. Het jaar daarop werd samenwerking gezocht met Vlissingen en Veere om de stranden van Walcheren schoon te houden. In 2013 werd de campagne uitgebreid naar Noordwijk en dit jaar doet ook Den Helder mee. In totaal staan nu langs de Nederlandse stranden zeker 330 DropPits met het logo van JTI erop.

Ook bij de aftrap van de Strand6Daagse, een wandeltocht van Hoek van Holland naar Den Helder, op 21 juli was een stand van de campagne en werden zakasbakjes uitgedeeld. Intussen haakt de campagne ook aan bij de verkiezing van het schoonste strand van Nederland, georganiseerd door Nederland Schoon.

De Stichting Nederland Schoon bindt de strijd aan met zwerfafval, waarvoor het financiering krijgt uit de Afvalbeheersbijdrage Verpakkingen. Dat is een bijdrage die producenten en importeurs van verpakte producten betalen op basis van afspraken tussen het bedrijfsleven en de Rijksoverheid. De Raad van Toezicht van Nederland Schoon wordt gevormd door vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven.

In het FCTC Schaduwrapport 2011 dat in januari 2012 werd gepubliceerd door KWF Kankerbestrijding, Hartstichting en Astma Fonds, is al gesteld dat de gezamenlijke actie van Nederland Schoon en JTI ook in strijd is met Artikel 13 van het FCTC-verdrag over reclame, promotie en sponsoring door tabaksfirma's.  

TabakNee heeft alle betrokkenen om commentaar gevraagd en zal binnenkort de reacties publiceren.