Via een omweg krijgt de tabaksbranche het CDA aan haar zij. De hoge accijnzen op tabak zijn namelijk ook funest voor tabaksverkopers in de grensstreken. Dat staat in het CDA-rapport "Pompen of verzuipen". De anti-tabaksaccijnslobby gaat voortvarend verder.
Door Stella Braam

Het is 25 januari 2014. Op het NOS Journaal verschijnt CDA-fractievoorzitter Sybrand Buma. Hij kijkt bezorgd. Buma krijgt e-mails van "bedrijven die zeggen 40 tot 50 procent omzetverlies te hebben in de eerste maanden van het jaar". Het gaat om tankstations en winkels in de grensstreken die de dupe zijn van de op 1 januari verhoogde accijnzen op brandstof en alcohol, vertelt Buma aan de verslaggever.

Het CDA heeft zich hun lot aangetrokken en onlangs het Meldpunt Grensstreek geopend. Daar regent het klachten. De klandizie trekt over de grens, zegt Buma op de buis. Ook gewone burgers klimmen in de pen. Zij schrijven de CDA-leider: "Ik ga alleen nog maar naar het buitenland en zie dat de hele buurt om mij heen dat ook doet."

Staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes moet direct ingrijpen, vindt Buma: "Deze accijnsverhoging moet zo snel mogelijk van tafel."

Supermarkten sluiten zich aan

Een kleine maand later heeft het CDA de klachten in de grensstreken gebundeld in een rapport met de titel "Pompen of verzuipen". Op 20 februari dit jaar overhandigt CDA-leider Buma, geflankeerd door een horde journalisten onder wie de NOS, het rapport aan staatssecretaris Wiebes. "Pomphouders moeten mensen ontslaan. Slijterijen ontslaan mensen. Het kost werkgelegenheid", zegt Buma. En: "De grote vraag van pomphouders, de slijters en inmiddels ook van de supermarkten (daar verkopen ze alcohol én tabak – red) en de hele grensstreek is: 'Draai de hele accijnsverhoging terug nu het nog kan, want het water staat ze tot aan de lippen.'"

In zijn optredens rept de CDA-leider niet over tabak. Wel zegt hij dat tankstations de hogere accijnzen ook merken aan de teruglopende verkoop in hun pompstationwinkels. En daar wordt vooral tabak verkocht. BETA, de belangenvereniging van tankstations, zegt op haar website:"Na brandstof vormt tabak de tweede omzetsgroep binnen de tankstations."

Tabak in het CDA-rapport

Het CDA heeft echter wel degelijk oog voor de verkoop van tabak in de grensprovincies. In de samenvatting van "Pompen of verzuipen" lezen we al dat er een zeer sterke omzetdaling is bij "veel pomphouders, tabakszaken en slijterijen."

Verderop in het rapport: "Ook tabakszaken verliezen omzet. De verliezen lopen daar flink op, gemiddeld tussen de 20% en 30%. Op het eerste gezicht is dat opmerkelijk, want de extra accijnsverhoging op tabak is juist een jaar uitgesteld. Maar veel mensen geven aan dat ze bij het tanken in het buitenland meteen alcohol en tabak meenemen. Ook tabakverkopers geven aan dat klanten wegblijven en klanten vaak zelfs eerlijk toegeven sigaretten in het buitenland te kopen, omdat het goedkoper is."

Getrouwe weergave

Waarom neemt het CDA de accijnzen op tabak toch in haar rapport mee, terwijl de partij tabaksontmoediging hoog in het vaandel heeft staan? CDA-Tweede Kamerlid Hanke Bruins Slot laat namens het CDA per e-mail weten: "Toen wij het meldpunt openden, hadden we in eerste instantie niet verwacht dat mensen ook melding zouden maken van andere effecten dan de effecten van de brandstofaccijnzen. Niet alleen pomphouders, maar bijvoorbeeld ook horeca, slijterijen en tabakszaken klagen over teruglopende omzet. Blijkbaar maken mensen nu van het tanken een 'uitstapje', waarbij ook andere aankopen gedaan worden. In het rapport hebben we ervoor gekozen om een getrouwe weergave van alle soorten meldingen te doen. Het zou anders ook niet recht doen aan de functie van het meldpunt. Daarom worden tabak, horeca en slijterijen dus ook in het rapport genoemd."

Reclamekrantjes

Terug naar het rapport: "De lagere tabaksomzet heeft dus niet geleid tot minder tabaksgebruik, maar mensen kopen gewoon over de grens. Doordat de prijzen (in de ons omringende landen, red.) veel lager liggen en doordat mensen grote hoeveelheden pakjes in huis hebben, zal het tabaksgebruik in de grensregio eerder toenemen." Dat zou zó een zin uit een brief van de tabaksindustrie aan het ministerie kunnen zijn: Kijk, door de te hoge accijns in Nederland gaan mensen juist meer roken.

Bruins Slot twijfelt: "Of mensen daadwerkelijk meer gaan roken door een grote voorraad in huis, durf ik niet met stelligheid te zeggen. Ondenkbaar is het niet, want veel mensen houden zich met andere genotmiddelen ook minder in als ze ruimschoots thuis aanwezig zijn. Overigens gaan er in de grensstreek Duitse reclamekrantjes rond waarin de sigaretten per slof (!) worden aangeboden."

Tabakslobby achter actie

Weet het CDA dat ook de tabaksindustrie schuilgaat achter de actie tegen de verhoging op de tabaksaccijnzen? Bruins Slot: "Wij zijn zeker op de hoogte van de tabakslobby en zijn ook benaderd door hen. Het is ook precies de enige lobby op wiens uitnodiging wij niet zijn ingegaan. We hebben dus uitsluitend gesprekken gevoerd en veel ontmoetingen gehad met pomphouders (die overigens wel tabak verkopen), slijterijen en bewoners van de grensstreek."

Het CDA zet zich in voor preventie, zegt Bruins Slot: "Er staan in ons rapport geen voorstellen met betrekking tot accijnzen op tabak, en we hebben ook geen plannen voor het terugdraaien van de voorgenomen accijnsverhoging op tabak."

Lobbymachine stoomt verder

Intussen stoomt de lobbymachine verder. Een dikke week terug, op 10 april, stuurde Detailhandel Nederland, naar eigen zeggen de spreekbuis van 110.000 winkeliers in ons land, een brief aan Wiebes vanuit de bekende postbus 262 te Leidschendam.

"De forse verhoging van de accijnzen en btw op brandstoffen, tabak en alcohol raakt de economie in Nederland", zo begint de brief. "Vooral in de grensstreek ondervinden ondernemingen in toenemende mate dat consumenten over de grens gaan tanken en gelijktijdig boodschappen gaan doen." Vooral alcohol en tabak. Daarom wordt Wiebes opgeroepen om niet alleen een evaluatie te doen naar de gevolgen van de accijnsverhoging per 1 januari op LPG en diesel zoals hij heeft toegezegd, maar ook naar "de accijnsinkomsten van tabak en alcohol".

Het verhaal van de "grenseffecten" zit onderhand gebeiteld. Met de campagne accijnslek.nl, zie het vorige deel van deze serie, werd destijds de aftrap gedaan door de belangenvereniging van de kleine tabakswinkels, met financiële steun van de tabaksindustrie. In de anti-accijnzenlobby, zo blijkt, werken de belanghebbende organisaties achter tabak, alcohol en brandstof eendrachtig samen. En met succes: hulp van een partij die tabak wil ontmoedigen, beter kun je het niet krijgen.

Binnenkort deel 10 – De lange arm van de industrie.

Eerdere delen lezen? Deel 1. Deel 2. Deel 3. Deel 4. Deel 5. Deel 6. Deel 7. Deel 8. Latere delen lezen? Deel 10. Deel 11.

Op de hoogte blijven van nieuwe afleveringen van deze serie en ander nieuws? Meldt u dan aan voor de nieuwsbrief. Dat kan in de rechterkolom van deze pagina of via de homepage.