Het percentage jongeren tussen de 10 en 19 jaar dat dagelijks rookt, is voor het eerst onder de 10 procent gekomen. Dat blijkt uit de Roken Jeugd Monitor 2013. Het percentage dagelijkse jonge rokers daalde van 11 procent in 2012 naar 9 procent in 2013. De daling was het sterkst onder 16-jarigen, bij wie het aantal dagelijkse rokers van 23 procent in 2012 daalde naar 12 procent in 2013.

Door Bas van Lier

De nieuwe Roken Jeugd Monitor laat ook zien dat de controle van de leeftijdsgrens voor verkoop van tabak, in 2013 nog 16 jaar, dramatisch slecht is. De helft van de jongeren onder de 16 jaar gaf aan dat zij bijna nooit gecontroleerd worden bij het kopen van sigaretten. Nog eens 28 procent zegt slechts af en toe naar hun leeftijd te worden gevraagd. "De kans dat tijdens een controle een overtreding wordt vastgesteld is gering", aldus het rapport.

De Roken Jeugd Monitor wordt sinds 2004 uitgevoerd door TNS-NIPO, aanvankelijk in opdracht van Stivoro en sinds vorig jaar van het Trimbos-instituut. Voor het nieuwste onderzoek werd een representatieve steekproef van 4377 aselect (willekeurig) gekozen jongeren geïnterviewd over hun rookgedrag. De opmerkelijke cijfers in de jongste Roken Jeugd Monitor onderstrepen het belang van het voortzetten van dit onderzoek, zoals Marc Willemsen van de Alliantie Rookvrij Nederland eerder op TabakNee al bepleitte. Hij noemde het "onbegrijpelijk" dat de regering heeft besloten de Roken Jeugd Monitor per 2014 te stoppen. Juist nu de leeftijdsgrens voor verkoop van tabak omhoog is gegaan naar 18 jaar, is het heel belangrijk te peilen wat het effect daarvan op het rookgedrag is.

Een nieuwe monitor kan bijvoorbeeld aantonen of rookvrije schoolpleinen effectief zijn. In 2013 zei ruim de helft van de jongeren (52 procent) dat er bij hen op school (op sommige plaatsen) gerookt mag worden. 45 Procent gaf aan dat er op en rond de school helemaal niet mag worden gerookt. Aannemelijk is dat scholen de nieuwe leeftijdsgrens hebben aangegrepen om nieuwe regels te stellen. Een nieuwe monitor kan uitsluitsel geven of dat inderdaad het geval is.

Supermarkt

Hetzelfde geldt voor de handhaving van de leeftijdsgrens bij verkooppunten. Jongeren kopen de meeste sigaretten bij de supermarkt (70 procent). Voor jongeren boven de 16 jaar was dat in 2013 zelfs 80 procent. Van de rokers onder de 16 zei 29 procent hun tabak bij de supermarkt te kopen. In beide categorieën zei 40 procent hun rookwaren van een benzinestation te betrekken. Van de jongeren boven de 16 zei 29 procent sigaretten bij een tabakszaak te kopen. Bij jongeren onder de 16 was dit 19 procent. Bij snackbars was dit respectievelijk 22 procent (16 en ouder) en 23 procent (onder 16).

In 2011 gaf ruim een derde (38 procent) van de rokende jongeren tussen 11 en 15 jaar aan hun tabak zelf te kopen bij benzinepompen (33 procent) en tabakswinkels (30 procent), in de supermarkt (16 procent, de snackbar 12 procent). Deze cijfers laten zien dat de verkoop van tabak aan jongeren onder de leeftijdsgrens zich van de tabakszaken heeft verschoven naar supermarkt, benzinepomp en snackbar. Een duidelijke aanwijzing dat er vanuit het oogpunt van jeugdbescherming veel voor te zeggen is om tabaksverkoop te beperken tot gespecialiseerde tabakswinkels, aldus het rapport.

Nog een opmerkelijk gegeven: bijna driekwart (73 procent) van de jongeren ondersteunt de verhoging van de leeftijdsgrens naar 18 jaar. Dat percentage ligt overigens beduidend hoger onder kinderen tot 16 jaar (78 procent) dan onder de groep boven de 16 (65 procent).

Alleen door ieder jaar het rookgedrag te meten met de Roken Jeugd Monitor wordt duidelijk of er sprake is van een toevallige dip, of dat het een trend is die erop duidt dat het aantal rokers onder jongeren daalt.