Nu supermarkten geen tabak meer mogen verkopen, zien de voorlopers daarmee – Lidl en Albert Heijn – hun marktaandeel stijgen. Supermarkteigenaren zoeken naar compensatie voor het tabaksverlies, maar in de afgelopen weken openden ook weer 45 supermarktondernemers een eigen tabakszaak.

Door de webredactie

Supermarktketens die vooruitliepen op het verkoopverbod van tabak in supermarkten per 1 juli profiteren nu het meest van verschuivingen in de markt. Dat concludeert Hiiper, een bureau dat data van supermarkten en detailhandel verzamelt. Lidl, dat al in 2021 met tabaksverkoop stopte, en Albert Heijn, dat per 1 januari de tabak uit de eigen winkels deed, zagen hun marktaandeel in de afgelopen drie weken sterker stijgen dan al verwacht. Volgens Hiiper kan dat erop duiden dat rokende klanten, nu ze bij geen enkele supermarkt meer tabak kunnen kopen, nieuwe keuzes maken voor de supermarkten waar ze boodschappen doen.

Tabaks- en gemakszaken zagen hun omzet met bijna 40 procent stijgen ten opzichte van het gemiddelde in voorgaande periodes. Tankstations, waar altijd al veel tabak werd verkocht, registreerden zo’n 5 procent meer transacties. Maar de echte winnaars, stelt Hiiper, zijn de tabaksspeciaalzaken. Daar zijn er de laatste tijd niet alleen veel van bijgekomen, de gemiddelde transactiewaarde is er ook fors gestegen, met 35 procent. “Hiermee is deze branche wel echt te bestempelen als de grote winnaar in dit verhaal”, aldus Hiiper.

Minder personeel

Supermarkteigenaren reageren tegenover supermarktvakblad Distrifood wisselend op de veranderde omstandigheden. Sander Broekman, assistent-filiaalleider van Plus Versluis in Eefde bij Zutphen, vertelt dat de winkel in stappen het aanbod aan tabak heeft teruggebracht en uiteindelijk met 40 pakjes sigaretten is blijven zitten. Hij hoort dat mensen nu bij een tankstation verderop of in Zutphen hun tabak kopen. Maar ook dat mensen naar Duitsland rijden, omdat de tabak daar goedkoper is.

Verschillende ondernemers vertellen dat ze afscheid hebben moeten nemen van personeel door de tabaksban, maar zo niet Spar-ondernemer Martin Schreur in Diepenheim. Hij mist alleen de 12 procent tabaksomzet, vertelt hij, geen andere omzet. Collega Isaak Lakerveld van de Spar in het Utrechtse Schalkwijk moest wel een medewerker laten gaan en hoopt verder met een aanbod van verse broodjes, pizza’s en tosti’s de 20 procent omzetverlies door de tabaksban te compenseren.

Spar Cothen stopt, bloemen bij Jumbo Bathmen

Een Spar-uitbater in Cothen bij Wijk bij Duurstede ziet volgens het AD geen kans meer om zijn filiaal, de enige winkel in het dorp, nog open te houden. Het verlies van de tabaksomzet is de ‘laatste klap’ boven op stijgende energieprijzen, huurkosten en aanhoudende verliezen. In 2021 voorspelde SEO Stichting Economisch Onderzoek dat de tabaksban mogelijk 500 kleinere winkels de kop zou kunnen kosten. Later bleek dat dat cijfer was beïnvloed door lobby vanuit het Vakcentrum, belangenbehartiger van zelfstandige winkeliers.

Een Jumbo-ondernemer in Bathmen bij Deventer, Dennis Eikelboom, ziet de toekomst volgens Distrifood zonniger in en besluit zijn assortiment uit te breiden met bloemen en cadeaupakketten. Volgens een woordvoerder van Jumbo wordt de vrijgekomen ruimte bij de servicebalie ook voor andere artikelen gebruikt, van scheermesjes tot sportvoeding of een pakketpunt.

Weer 55 nieuwe tabakszaken sinds juni

Ondertussen blijven supermarkteigenaren aparte tabakswinkels openen. Begin juni telden we 230 nieuwe tabakszaken sinds de aankondiging van de tabaksban eind 2020. Daaronder waren 125 zaken van supermarkten. Inmiddels staat de teller in onze lijst van nieuwe verkooppunten op 285 nieuwe tabakszaken waarvan 170 van supermarkteigenaren die met een aparte winkel naast of vlak bij de supermarkt de tabaksban omzeilen. Plus (inclusief Coop) blijft daarbij de lijst aanvoeren, met nu 81 tabakszaken, 21 meer dan begin juni.

Met de tabaksban voor supermarkten is niettemin een forse stap gezet in de beoogde vermindering van het aantal verkooppunten van tabak en andere rookwaren, doordat dat aantal in één klap met ruim 6.000 is afgenomen. De planning is dat benzinestations in 2030 de tabaksverkoop moeten opgeven en gemakszaken in 2032, zodat vanaf dat moment tabak alleen nog verkocht mag worden in tabaksspeciaalzaken. De maatregelen zijn bedoeld om (minderjarige) niet-rokers en gestopte rokers minder in de verleiding te brengen om (weer) te beginnen met roken. De verminderde verkrijgbaarheid kan rokers ook een zetje geven om te besluiten te stoppen. Het is nog te vroeg om deze effecten van de tabaksban vast te stellen.