De Europese nieuwssite Euractiv blijkt niet zo onafhankelijk als ze doet voorkomen. Het medium laat zich door tabaksfirma’s Philip Morris en Japan Tobacco betalen voor ogenschijnlijk objectieve berichtgeving over het tabaksdossier. In de deal zitten ook besloten netwerkbijeenkomsten met beleidsmakers.

Door Bas van Lier

De pr-machine van Philip Morris International (PMI) vond weer een nieuwe route om de harm reduction-mythe er bij Europese beleidsmakers in te masseren. De Europese nieuwssite Euractiv begon een dossier onder de titel ‘The EU future of novel tobacco products’ (De toekomst van nieuwe tabaksproducten in de EU). Dit Special Report in de categorie ‘Health’ wordt gesponsord door PMI. Die sponsoring, die duidelijk wordt vermeld, “stelt Euractiv in staat om aanvullende redactionele middelen te besteden aan het breder en dieper behandelen van het onderwerp”, staat erbij. En ook dat Euractivs redactionele inhoud onafhankelijk is van zijn ondersteuners.

Dat het onderwerp op de website is opgenomen is om te beginnen echter al door de sponsor bepaald. Euractiv verkoos niet te reageren op vragen hierover van TabakNee, maar de aparte pagina op de site over corporate sponsoring laat zien dat Special Reports onder het kopje betaalde ‘Content Productie’ vallen. De pagina noemt ook de voordelen voor de adverteerder, zoals reputatieopbouw en promotie. Maar ook het vergroten van het bewustzijn over een onderwerp wordt genoemd, met als toelichting: “Informeer beleidskringen in Brussel en de lidstaten over de specifieke EU-beleidskwesties die het belangrijkst zijn voor uw organisatie.”

Tot de voordelen voor de sponsor hoort ook ‘Networking en invloed’: “Breng uw belangrijkste onderwerpen onder de aandacht door een besloten Euractiv-workshop met cruciale beleidsmakers en belanghebbenden te steunen.” Het is niet moeilijk je een voorstelling te maken van de workshop waarin Europarlementariërs in dit geval achter gesloten deuren worden bijgepraat door vertegenwoordigers van de tabaks- en e-sigaretindustrie.

Doel: invloed op Europese besluitvoring

De bedoelingen van PMI zijn zonneklaar. De komende maanden staan voor de tabaksfabrikant belangrijke onderwerpen op de agenda. Eind dit jaar komt de Europese Commissie met plannen voor de herziening van de Europese richtlijn over tabaksaccijns. De verwachting is dat elektronische rookwaren (e-sigaretten en verhitte tabak) daarin ook onder het accijnsregime zullen worden gebracht. Iets wat de nicotine-industrie wil tegenhouden door aan te voeren dat accijnzen de prikkel kunnen verkleinen voor sigarettenrokers om over te stappen op ‘minder schadelijke’ alternatieven.

Komend jaar staat ook de herziening van de Europese Tabaksproductenrichtlijn op het programma van de EU en met ongeveer dezelfde argumenten wil de tabaksindustrie zien te bereiken dat elektronische rookwaren daarin een aparte status krijgen, waardoor ze makkelijker beschikbaar zouden blijven. De ware bedoelingen, namelijk om via e-sigaretten nieuwe generaties nicotineverslaafden aan zich te binden, blijven onvermeld.

Zichtbare invloed van sponsor

In een van de verhalen in het Special Report over nieuwe tabaksproducten wordt die verborgen bedoeling glashelder verwoord door Cornel Radu-Loghin, medewerker van het European Network for Smoking and Tobacco Prevention (ENSP). “Uiteindelijk zie je dat de nieuwe producten niet op de markt zijn om mensen te helpen van het traditionele roken af te komen, de nieuwe producten zijn er om de business van de industrie in stand te houden.”

Het artikel voldoet met dit soort opmerkingen aan de journalistieke regels van objectiviteit en hoor en wederhoor. Toch is de invloed van de sponsor goed te merken. Het dossier en de verhalen worden geïllustreerd met beelden van alternatieve rookwaren van PMI. De bewoordingen van koppen en inleidingen zijn ook zorgvuldig gekozen. ‘Belanghebbenden botsen over de noodzaak voor een EU-plan over schadebeperking van tabak’ en ‘EU-brede accijnzen op nieuwe tabaksproducten: Een moeilijk oplosbare som’ zijn koppen die de lezer al een richting op kunnen duwen. En hetzelfde geldt voor de inleiding bij het eerste verhaal: “Belanghebbenden bij de volksgezondheid zijn verdeeld over of de EU een strategie nodig heeft om de schade door roken te verminderen, die volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) Europa jaarlijks bijna 700.000 doden kost.” Dat klinkt al bijna of de WHO zelf schadebeperking door nieuwe tabaksproducten propageert.

Ook JTI sponsort Euractiv

Het is overigens niet de eerste keer dat Euractiv, dat inkomsten uit verschillende bronnen haalt, zich laat sponsoren door de tabaksindustrie. In 2018 betaalde Japan Tobacco International (JTI) voor een Special Report over ‘Wetenschap, publieke opinie en beleid maken’ waar een interview met een JTI-directeur onderdeel van is. Een van de verhalen, getiteld ‘Lobbyist: In Brussel slaat de weegschaal van de macht door naar het kamp van de NGO’s’, stelt dat het cruciaal is voor de industrie om te switchen van een defensieve naar een meer proactieve houding om een ‘meer wetenschappelijk onderbouwd beleid’ te bereiken.

In maart van dit jaar betaalde JTI ook een nieuwsverhaal op de site over illegale handel in het algemeen en van sigaretten in het bijzonder. Daarin krijgt een JTI-medewerker de kans te stellen dat in het geval van tabak de oorzaak van de illegale handel gevonden moet worden in ‘excessieve accijnsheffingen’.

Omzeiling van artikel 5.3

Zo heeft de tabaksindustrie, onder het mom van objectieve berichtgeving, weer een lobbykanaal gevonden waarmee ze de regels kan omzeilen van het WHO-antirookverdrag FCTC over vrijwaring van het tabaksontmoedigingsbeleid van invloed door de tabaksindustrie (FCTC-artikel 5.3). De openlijke vermelding van de sponsors en de aandacht voor verschillende visies op het onderwerp, moeten de lezer het idee geven dat Euractivs onafhankelijkheid is gewaarborgd. Het tegendeel is waar.