Frits van Dam, oprichter en hoofdredacteur van TabakNee, is maandagochtend in het AMC in Amsterdam overleden. Acht jaar lang heeft hij zich volop ingezet in de strijd tegen de tabaksindustrie.

Door Bas van Lier

In Amsterdam is vannacht de psycholoog, geestelijk vader van TabakNee en secretaris van Rookpreventie Jeugd Frits van Dam overleden. Acht jaar lang gaf hij als hoofdredacteur leiding aan de website, die meteen bij de introductie door de aanpak van naming and shaming voor ophef zorgde. Van Dam, die jarenlang als psycholoog verbonden was aan het Nederlands Kanker Instituut-Antoni van Leeuwenhoek, zocht na zijn pensioen contact met de longartsen Wanda de Kanter en Pauline Dekker, die kort tevoren Rookpreventie Jeugd hadden opgericht. Van Dam was zich door hun mediaoptredens gaan verdiepen in het tabaksvraagstuk en tot de conclusie gekomen dat hier sprake was van een ernstig, zo niet het belangrijkste volksgezondheidsprobleem. Hij besefte dat de intensieve en overal infiltrerende lobby van de tabaksindustrie slechts bestreden kon worden door die in al haar vileine facetten te ontmaskeren en aan de schandpaal te nagelen.

Onverschrokken en strijdvaardig

Met dezelfde onverschrokkenheid waarmee hij als secretaris van de Vereniging tegen de Kwakzalverij al jarenlang kwakzalvers bestreed, trok hij sindsdien ten strijde tegen de tabaksindustrie. Daarbij ging hij het conflict, ook binnen de eigen gelederen, niet uit de weg. Halsstarrig kon hij vasthouden aan een standpunt als hij overtuigd was van zijn gelijk. Maar door goede argumenten liet hij zich wel degelijk overtuigen en met zijn gevoel voor humor haalde hij de angel uit een dispuut.

Als hoofdredacteur van TabakNee was Van Dam tegelijkertijd zeer zorgzaam voor het vaste team van medewerkers. We hebben ontzettend veel van hem geleerd, van zijn kritische blik, zijn politiek gevoel en zijn activisme. Stukken kregen steevast van hem een scherpere titel en bijna altijd vroeg hij om een extra afsluitende zin waarin de politiek werd gemaand om meer te doen om jongeren te beschermen tegen de tabaksverslaving.

De traagheid waarmee de rookprevalentie onder jongeren in die afgelopen jaren daalde deed af en toe bij Van Dam de vertwijfeling toeslaan, maar zijn strijdbaarheid won het altijd en hij zag ook dat er in de loop van de jaren een kentering is ontstaan in de publieke opinie over het roken.

Onderzoek naar kwaliteit van leven bij kanker

Frits van Dam werd op 20 juni 1940 in Amsterdam geboren. Hij studeerde psychologie aan de Universiteit van Amsterdam en werd daar als wetenschappelijk medewerker assistent van hoogleraar Johan Barendregt. Later ging hij als psycholoog aan het werk bij het NKI-AVL, waar hij onderzoek deed naar de kwaliteit van leven van kankerpatiënten. Door verbonden te blijven aan de universiteit kon hij zijn studenten de gelegenheid geven in het ziekenhuis onderzoek te doen. Uiteindelijk werd Van Dam zelf benoemd tot bijzonder hoogleraar ‘Kwaliteit van leven bij chronische en/of levensbedreigende ziekten’ bij de vakgroep Klinische Psychologie aan de UvA. “Angst, pijn, vermoeidheid en geheugen- en concentratiestoornissen beïnvloeden de kwaliteit van leven”, zei Van Dam in 2006, toen hem door KWF Kankerbestrijding de Prof. dr. P. Muntendamprijs werd toegekend. Die prijs kreeg hij voor de methoden die hij ontwikkelde om de kwaliteit van zorg voor de kankerpatiënt te verbeteren, waarmee hij een brug sloeg tussen arts, psycholoog en verpleegkundige.

Van Dams onderzoek concentreerde zich vooral op pijn en pijnbestrijding bij kankerpatiënten. Daarbij kende hij een belangrijke rol toe aan verpleegkundigen, die met goede voorlichting patiënten meer inzicht konden bieden in de techniek van pijnbestrijding en de werking van medicijnen. Het resultaat van het onderzoek was dat patiënten minder pijnklachten hebben als ze leren met pijn om te gaan. Van Dam: “Juist nu veel behandelingen poliklinisch worden gegeven en patiënten veel meer dan vroeger op zichzelf zijn aangewezen, is het van groot belang dat patiënten leren omgaan met hun pijnklachten.”

Onvervangbaar

In reactie op zijn overlijden zegt Wanda de Kanter: “Frits heeft zonder meer het verschil gemaakt in wat wij tot nog toe hebben kunnen bereiken. Hij is een van die weinige mensen in het leven die echt onvervangbaar is. Hij was zeer kritisch, extreem intelligent en had een groot oog voor detail. En ook altijd oog voor de zwakkeren in de samenleving en voor de kloof tussen de haves en have nots. Ik weet even niet hoe het zonder hem moet. Gelukkig had Frits de gave écht goede mensen om zich heen te verzamelen, met wie we de strijd onverminderd voort zullen blijven zetten. Aan ons allemaal de taak om daarin de scherpte te behouden die Frits als geen ander bezat.”