OPINIE
Eind april stuurde de minister van Financiën een rapport naar de Tweede Kamer: ‘Een toekomstbestendig zorgstelsel’. Preventie komt nauwelijks voor in dit rapport en aanpak van de tabaksindustrie ontbreekt volkomen.

Door Rob Giebels en Frits van Dam*

Het rapport dat minister van Financiën Wopke Hoekstra op 20 april naar de Tweede Kamer stuurde, maakt deel uit van de zogeheten ‘Brede maatschappelijke heroverwegingen’, waarin mogelijke beleidskeuzes worden geïnventariseerd op verschillende maatschappelijke terreinen. Het onderhavige rapport over het zorgstelsel gaat over het vraagstuk van de doelmatigheid en houdbaarheid van de collectieve zorguitgaven. Het is geschreven voor de opstellers van het Regeerakkoord na de verkiezingen van 2021.

Het rapport is afgerond net voor de coronacrisis uitbrak, maar daarom niet minder relevant. Immers de collectieve kosten van de zorg vormen een steeds groter aandeel van ons bruto binnenlands product (circa 10 procent, exclusief welzijn en kinderopvang) en zullen bij ongewijzigd beleid alleen maar toenemen, al was het maar door de vergrijzing en de voortgang van de medische technologie, waardoor steeds meer mogelijk is, maar niet gratis.

Anderhalve pagina

Een serieus maatschappelijk probleem dus, en men zou verwachten dat in zo’n studie het onderwerp preventie een prominente plaats zou innemen, immers bij uitstek het instrument om de groei van de zorgkosten op termijn te beperken. In het voorwoord wordt geconstateerd dat in preventie onvoldoende wordt geïnvesteerd (blz. 6). Vermeld wordt dat uit onderzoek van het RIVM blijkt dat 20 procent van de zorgkosten wordt veroorzaakt door ongezond gedrag. Maar in het rapport van 59 pagina’s wordt aan preventie zegge en schrijven anderhalve pagina (blz. 25 en 35) besteed. Het Preventieakkoord, toch een belangrijk onderdeel van het beleid van het huidige kabinet, wordt geen enkele keer zelfs maar genoemd.

En als het gaat om de bijdrage van preventie aan een toekomstbestendig zorgstelsel, dan verwacht je, zo niet in de eerste plaats, aandacht voor roken. De tabaksindustrie maakt haar winsten door het verslaafd maken van jeugdigen en het ontlopen van de zorgkosten als de rokers ouder en, vaak dodelijk, ziek worden. Het RIVM schat dat producten van de tabaksindustrie jaarlijks 2,4 miljard euro aan extra zorguitgaven veroorzaken. Door de medisch technologische ontwikkelingen zullen rokers minder snel doodgaan, maar wel langdurig als chronisch patiënt een groot beslag leggen op het zorgbudget én op de mensen die in de zorg werken. En voor de goede orde: het gaat hierbij óók om e-sigaretten en verwante nieuwe producten.

Op de 25e plaats

Wat vinden wij in het rapport ‘Een toekomstbestendig zorgstelsel’? Tabak komt geen enkele keer voor, roken wordt één keer terloops genoemd en eenmaal in een bijlage (memo 2, blz. 175-177) met een tabel van mogelijke preventiemaatregelen (‘interventies’) gerangschikt naar de hoogte van besparingen op de zorgkosten die hiermee zouden worden bereikt. Ver na maatregelen als ‘de uitfasering van oude houtkachels’ en ‘verbod op zonnebanken’, vinden wij, jawel op de 25e plaats, een ‘stop roken dag’ als mogelijke interventie!

Het is niet te geloven: niets over verhoging van tabaksaccijns, een stringent vergunningstelsel voor de verkoop van tabak, gerichte acties om ervoor te zorgen dat de jeugd niet begint te roken. Allemaal voorbeelden van maatregelen waarvan uit onderzoek én ervaringen blijkt dat deze heel effectief zijn als het gaat om het zorgstelsel te ontlasten, in termen van geld en capaciteit. Nota bene in een onderzoek onder leiding van hetzelfde ministerie van Financiën een aantal jaar geleden nog onder de aandacht gebracht (IBO Gezonde leefstijl, 2016) en wel vermeld in de literatuurlijst van dit rapport, maar blijkbaar niet gelezen.

Vergunningstelsel en verslavingsfonds

Zeker in deze tijd van de coronacrisis moet alles uit de kast worden gehaald om ervoor te zorgen dat de kosten en capaciteit van het zorgstelsel zo veel mogelijk worden verlicht. De strijd tegen de producten van de tabaksindustrie kan daar een substantiële bijdrage aan leveren, zodat jeugdigen minder in verleiding worden gebracht te beginnen met roken en op latere leeftijd een zwaar beroep doen op zorg. Dat is daarom zo belangrijk omdat de tabaksindustrie vooral jeugdigen verslaafd wil maken, bijna niemand boven de 25 begint nog te roken. Behalve een forse accijnsverhoging en een stringent vergunningstelsel is een tabaksverslavingsfonds een nuttig instrument om een deel van de enorme winsten van tabaksproducten af te romen om daarmee het bestrijden van tabaksverslaving te bekostigen.

Het is onbegrijpelijk dat het ministerie van Financiën, met medewerking van ambtenaren van VWS, bij het zoeken naar een doelmatig toekomstbestendig zorgstelsel, maatregelen tegen gebruik van tabaksproducten buiten beschouwing heeft gelaten.

*Rob Giebels en Frits van Dam zijn resp. penningmeester en secretaris van de Stichting Rookpreventie Jeugd.