De jongste prevalentiecijfers uit Australië laten zien dat het aantal rokers verder is gedaald en dat steeds meer scholieren nooit hebben gerookt. Toch zijn er ook zorgen want de populariteit van shag onder jongeren groeit als gevolg van gewiekste marketing van de tabaksindustrie.

Door de webredactie

Ter gelegenheid van Wereld Niet Roken Dag, afgelopen vrijdag, stelde Simon Chapman, emeritus-hoogleraar Volksgezondheid aan de universiteit van Sydney, in zijn blog dat Australië in dit verband veel te vieren heeft. Twee recente studies geven daar aanleiding toe, schrijft hij.
Ten eerste is er een onderzoek van Sir Richard Peto van Oxford University waarin de veranderingen in totale en tabak-gerelateerde sterfte in een groot aantal landen tussen 1950 en 2015 is onderzocht. Daaruit blijkt dat het risico van een 35-jarige Australische man om voor zijn 69e te sterven na 1970 drastisch is gedaald. In 1970 was die kans 42% waarvan 16% veroorzaakt door roken. In 2015 was de totale sterftekans voor het 69e levensjaar nog maar 15%, waarvan 3% het gevolg van roken. Dat betekent dat de sterftekans door roken harder is gedaald dan de totale sterftekans.

Minste percentage rokers

Ten tweede laten recente prevalentiecijfers zien dat Australië boven aan de lijst staat van de landen met laagste percentage rokers. Uit de ABS National Health Survey over 2017-18 blijkt dat het percentage rokers van alle soorten verbrandbare tabak onder mensen van 18 jaar en ouder nog maar 15,1% is. Alleen in het Verenigd Koninkrijk is in 2017 eenzelfde percentage gemeten, maar daarbij is alleen gekeken naar sigaretten en shag en zijn sigaren, pijp-, shisha- en hookah-tabak dus niet meegerekend.
Met andere woorden, de vergaande maatregelen van de Australische overheid om het roken te ontmoedigen missen hun uitwerking niet. Australië was in 2012 het eerste land ter wereld dat standaard verpakkingen voor sigaretten invoerde. Het antirookbeleid is verder gestoeld op hoge accijns – een pakje sigaretten kost nu rond de 30 Australische dollar (18,50 euro) –, het elimineren van elke vorm van reclame, promotie en sponsoring voor tabaksproducten en investeringen in publieke voorlichtingscampagnes. Verder wordt het aantal rookvrije gebieden steeds verder uitgebreid en voorziet de overheid in toegang tot wetenschappelijk onderbouwde stopprogramma’s.

Hierbij moet wel worden aangetekend dat ook in Australië grote verschillen bestaan zodra rokers worden uitgesplitst naar sociaaleconomische status. Cijfers uit 2014-15 laten zien dat de percentages dagelijkse rokers van 18 jaar en ouder uiteenlopen van 21,4% onder de meest kansarmen tot 8% onder de minst kansarmen.

Nog een zorgwekkende ontwikkeling is de toename van het aantal gebruikers van e-sigaretten. Dat is het hoogst onder jongvolwassenen. In de groep 18-24 jaar rookte in 2016 49% van de rokers ook e-sigaretten (tegen 31% in 2013) en 13,6% van de niet-rokers (zowel ex-rokers als nooit-rokers; 5% in 2013). Onder 12-17-jarigen gebruikte al 6% van de niet-rokers e-sigaretten. In Australië is reclame voor e-sigaretten nog niet verboden. Nicotinehoudende vloeistof voor e-sigaretten is wel verboden.

Kleine pakjes shag

Op 31 mei kwam de Australische Cancer Council ook met verontrustende cijfers naar buiten. De Cancer Council waarschuwt dat, hoewel er steeds meer jongeren in het voortgezet onderwijs aangeven nooit gerookt te hebben, steeds meer jonge rokers shag gebruiken. Dat blijkt het gevolg van marketingtrucs van de tabaksindustrie, die steeds kleinere en daardoor goedkopere pakjes shag op de markt brengt. Voor gewone sigaretten zijn zogenoemde ‘kiddy packs’ met minder dan 20 sigaretten allang verboden. Voor shag gelden die restricties niet.
Onderzoek van de Cancer Council laat zien dat er in 2010 geen pakjes shag op de markt waren van minder dan 30 gram. In 2017 vond de organisatie pakjes van 27, 25 en 20 gram en nog recenter werden zelfs pakjes van 15 gram shag aangetroffen. Op die manier maakt de tabaksindustrie de shag, ondanks accijnsverhogingen, bereikbaar voor jonge rokers.
“Het is nu niet de tijd voor zelfgenoegzaamheid,” stelt Anita Dessaix van de Cancer Council. “We roepen overheden op om jonge mensen te beschermen tegen de sinistere tactieken van de tabaksindustrie en te zorgen dat shag niet verkocht mag worden in pakjes van minder dan 30 gram.”

Minder jonge rokers

Het toenemend shag-gebruik werd vastgesteld in het jongste Australian Secondary Students’ Alcohol and Drug (ASSAD)-onderzoek. Het goede nieuws daarin is dat het percentage leerlingen in het voortgezet onderwijs dat nooit had gerookt is gestegen van 77% in 2011 naar 82% in 2017. In totaal waren er in 2017 ongeveer 79.000 huidige rokers onder de 12-17-jarige scholieren, een daling ten opzichte van de 81.000 in 2014.
Maar van de studenten die aangaven in de afgelopen maand te hebben gerookt (zo’n 7% in 2017 tegen 9% in 2011), was het aantal shag-gebruikers gestegen van 24% in 2011 naar 29% in 2017.

Waakzaamheid geboden

Todd Harper, CEO van Cancer Council Victoria, noemt de dalende cijfers bemoedigend, maar zegt ook dat waakzaamheid is geboden om de innovatieve tabaksmarketing het hoofd te bieden. Hij dringt er bij de Australische overheden op aan te blijven investeren in bewezen effectieve strategieën, waaronder accijnsheffingen en voorlichtingscampagnes. “Alle overheden moeten blijven handelen om te zorgen dat we onze volgende generaties blijven beschermen tegen de tabaksindustrie.”
Die uitspraak is net zo goed van toepassing op overheden in Nederland, waar volgens de laatste cijfers nog altijd 23,1% van de bevolking rookt en 17,3% van de jongeren tussen 12-16 ooit heeft gerookt. Ook hier zijn grote verschillen te zien als naar opleidingsniveau wordt gekeken. Lager opgeleiden roken bijna twee keer zo vaak als hoger opgeleiden.