OPINIE
Hoewel alle topuniversiteiten in de wereld weigeren onderzoeksgeld aan te nemen van de tabaksindustrie, koos de Universiteit van Utrecht (UU) daar wel voor. Het KWF is ontstemd over de samenwerking met Philip Morris en heeft gedreigd zijn miljoenen aan subsidies voor kankeronderzoek stop te zetten als dit nog eens gebeurt. Hoewel de subsidie al is toegekend, doet de UU er verstandig aan het onderzoek alsnog af te blazen.

Door Frits van Dam

Het KWF investeert grote bedragen in het onderzoek naar kanker dat het UMCU (Utrecht) uitvoert. TabakNee kreeg e-mails in handen waaruit blijkt dat het KWF zeer ontstemd heeft gereageerd op de subsidie die prof. John Vervaele van de UU heeft binnengehaald uit een speciaal onderzoekfonds van tabaksgigant Philip Morris. Vervaele kreeg voor verbetering van de handhaving op illegale tabakshandel een subsidie van 360.000 euro van PMI Impact.

Blunder

Aanvankelijk werd zijn idee om subsidie aan te vragen door het College van Bestuur (CvB) afgewezen, maar daarna wist Vervaele het CvB alsnog te overtuigen. Een blunder van de bovenste plank, want had het CvB eerst een deskundige geraadpleegd dan was dit nooit gebeurd. Prof. Hans Clevers, toponderzoeker naar kankerbestrijding, voormalig president van de KNAW en hoogleraar Moleculaire genetica aan de Universiteit Utrecht, was niet op de hoogte van deze tabaksaanvraag en zei direct ongelukkig te zijn met de subsidie die zijn universiteit binnen heeft gehaald. Hij vertelde aan TabakNee “dat het zeer bedenkelijk is dat het College van Bestuur van de Universiteit heeft ingestemd met de tabakssponsoring van dit onderzoek”.

Naïef

Prof. Vervaele zegt bedongen te hebben dat hij zijn onderzoek in alle openheid kan uitvoeren en de resultaten gewoon kan publiceren, of die de industrie nou uitkomen of niet. Tegen De Groene Amsterdammer verklaarde hij: ‘Zij zeggen dat de accijnzen te hoog zijn. Als ze in het openbaar oneigenlijk omgaan met de resultaten, dan kan ik daar in elk geval op reageren.’ De naïviteit van Vervaele over de macht van de tabaksindustrie is groot. Hoe denkt hij ooit op te kunnen tegen de pr-machine van Philip Morris? De tabaksindustrie is zo’n beetje de uitvinder van ‘fake news’. Als Vervaele de moeite had genomen om Golden Holocaust te lezen of Merchants of Doubt voor hij ‘ja’ zei tegen Philip Morris, waren hem mogelijk de schellen van de ogen gevallen. Nog waarschijnlijker is dat zijn blik verduisterd was door het subsidiegeld.

Meer nicotine en extra bacteriën

In DUB (het Digitaal Universiteitsblad van de Universiteit Utrecht), zegt Vervaele heus te hebben nagedacht over samenwerking met de tabaksindustrie: “Alle sigaretten zijn zeer ongezond, maar illegaal geproduceerde sigaretten kunnen bijvoorbeeld nog meer nicotine bevatten. Of bevatten door de niet gecontroleerde productie bacteriën die er niet in zouden moeten zitten.”
Dat is erg, illegale sigaretten die nóg meer nicotine bevatten dan legale sigaretten. Maar heeft Vervaele enig idee hoeveel nicotine legale rokers überhaupt binnenkrijgen? Het RIVM weet het zelf namelijk niet eens en is dat nu voor de overheid aan het uitzoeken.
En dan die extra bacteriën in nagemaakte sigaretten waar Vervaele over rept, die zijn ook al zo erg. Maar of het veel uitmaakt op de enorme hoeveelheid troep die in legale sigaretten zit, weet natuurlijk niemand.

Gerechtvaardigd

Vervaele vindt het desondanks volstrekt gerechtvaardigd om te werken voor een tabaksfabrikant die een product op de markt brengt dat in Nederland ruim 20.000 van zijn gebruikers doodt en wereldwijd jaarlijks ruim 6 miljoen. Hij kijkt niet op een drogredenering meer of minder. Het CvB van de Universiteit Utrecht fluit hem niet terug, en laat na om advies te vragen aan de echte deskundigen binnen haar eigen universiteit en het UMCU.

Zero tolerance

Behalve dat de naam van de Universiteit Utrecht nu bezoedeld is geraakt door Vervaeles omhelzing van de tabakssubsidie, dreigt nog een ander gevaar: de UU wordt jaarlijks met miljoenen gefinancierd door het KWF. En het KWF heeft een zero tolerance-beleid voor instituten die samenwerken met de tabaksindustrie. Zij kunnen doorgaans fluiten naar subsidie. Dat gaat zelfs zo ver dat wanneer de UU een consortium zou vormen met andere instellingen waarvan één van de partners een link met de tabaksindustrie heeft, het KWF de UU vijf jaar lang geen opdrachten gunt. Dat zou een ramp zijn voor oncologisch onderzoek in Nederland.

Eens maar nooit weer

Uit de e-mails die TabakNee in haar bezit kreeg, blijkt dat het KWF dat gevaar zelf ook ziet. Ze hebben laten weten “dat de UU gewoon onderzoeksvoorstellen voor financiering bij KWF kan voorgedragen, mits geen nieuwe financieringsvoorstellen bij de tabaksindustrie worden ingediend. Ook lopend door KWF gefinancierd onderzoek is onder de voorwaarde dat er geen nieuwe financieringsvoorstellen bij de tabaksindustrie worden ingediend, gevrijwaard van sanctionering door KWF.”
Het KWF wil het goede onderzoek dat in Utrecht gedaan wordt niet de dupe laten worden van een blunderend College van Bestuur en een onderzoeker die de ‘ins en outs’ van het onderwerp waar hij mee bezig is niet helemaal begrijpt. De boodschap van het KWF is duidelijk: dit was eens maar nooit weer.

Gratis reclame

Toch is het hiermee nog niet gedaan. Bij de subsidievoorwaarden voor het onderzoek van Vervaele is vastgelegd dat er, om transparantie en academische discussie te bevorderen, in ieder geval een publicatie over het onderzoek op de website Renforce moet komen, de website van het aan de UU gelieerde Pompe Instituut. Een publicatie in een peer-reviewed vakblad is niet de bedoeling of wordt kennelijk te hoog gegrepen geacht. Belangrijker nog is dat de afdeling van Vervaele aan het eind van de rit zelf een conferentie dient te organiseren over de resultaten van het onderzoek. Schitterende gratis reclame, waar het Philip Morris natuurlijk in de eerste plaats allemaal al om te doen was. TabakNee ziet de publiciteit over deze tabaksconferentie onder auspiciën van Big Tobacco en het Pompe Instituut van de Universiteit Utrecht met belangstelling én argusogen tegemoet.

Geen weg terug?

Februari 2018 start Vervaele met zijn project. De contracten zijn getekend. In een van de interne e-mails wordt gesuggereerd dat er geen weg meer terug is. Maar natuurlijk kan de Universiteit van Utrecht nog van het project af. Een simpel briefje volstaat. Als het goed is heeft Vervaele nog geen cent aan het project besteed. Laat ik hem even helpen: het is echt minder erg om te boek te staan als een onbetrouwbare partner van de tabaksindustrie, dan de verhouding met het KWF te verstoren voor een bedrag dat een fractie is van wat de UU jaarlijks aan subsidies binnenkrijgt voor kankeronderzoek. Het is bovendien niet waarschijnlijk dat Philip Morris tegen ‘contractbreuk’ in het geweer komt. Mocht men toch gaan procederen, dan heeft de afdeling van Vervaele, die onderdeel is van het Pompe Instituut voor strafrecht, voldoende expertise in huis om Philip Morris te weerstaan. Doen ze tenminste iets waar ze wel verstand van hebben.

Aan haar stand verplicht

Tenslotte mag de UU zich ook wel eens aantrekken dat alle topuniversiteiten besloten hebben om onderzoek gefinancierd door tabaksindustrie te weren. Utrecht stond in de laatste ranglijst van beste universiteiten ter wereld op plaats 47, het hoogst van alle Nederlandse universiteiten. Zij is het alleen al daarom aan haar stand verplicht om de samenwerking van Vervaele met de tabaksindustrie af te blazen. Uit de interne mails blijkt dat Vervaele ook bij het KWF terecht had gekund met zijn onderzoeksvoorstel. Een optie waar hij, zo lezen we, zelf niet aan gedacht had. Het tekent zijn onkunde op het gebied van roken en kankeronderzoek. En het zet vraagtekens bij de kwaliteit van zijn onderzoeksvoorstel. Zou dat goed genoeg zijn geweest en met name voldoende relevant om de strenge peerreview van het KWF te doorstaan?