Twee Kamerleden hebben een plan gelanceerd dat de invloed van lobbyisten transparanter zou moeten maken, een mooi streven. Toch rammelt het lobbyplan: lobby kan overal en in stilte plaatsvinden. TabakNee weet een andere oplossing, afkomstig uit het unieke wereldwijd ondertekende FCTC-antirookverdrag: duidelijk afspreken onder welke voorwaarden de politiek met lobbyisten mag omgaan.
Door de webredactie

De PvdA-Kamerleden Lea Bouwmeester en Astrid Oosenbrug hebben een voorstel gelanceerd om de activiteiten van lobbyisten transparant te maken, zodat zichtbaar wordt wie invloed probeert uit te oefenen in Den Haag. 'We hebben in Nederland ruim 16 miljoen lobbyisten die politiek, ministeries, toezichthouders en uitvoeringsorganisaties benaderen en proberen te beïnvloeden,' stellen de twee parlementariërs, die er kennelijk geen probleem in zien ook baby's mee te tellen. Bouwmeester en Oosenburg willen met hun algemene plan 'Lobby in Daglicht' (er worden geen specifieke bedrijfstakken genoemd) lobbyisten niet afremmen, maar voorkomen dat zij hun werk 'in het geniep' en 'op een schimmige wijze' doen. Er is het een en ander aan te merken op hun plan.

Eerlijke kans

Met de openbaarheid willen de parlementariërs ervoor zorgen dat 'iedereen' – dus ook burgers – 'een gelijke kans' krijgt om invloed uit te oefenen. 'Nederland is van ons allemaal, niet alleen van de grote bedrijven met vaak een sterke lobby en veel invloed,' aldus de Kamerleden in hun voorstel dat op 6 mei is gelanceerd. De momenten van beïnvloeding moeten 'toegankelijk en transparant' zijn, 'zodat het parlement zijn controlerende taak beter kan vervullen.' 

Lobbyparagraaf

De twee parlementsleden stellen een reeks maatregelen voor. Zij pleiten voor een lobbyparagraaf, die bij elk 'groot' beleidsonderwerp en bij elke wet(swijziging) in kaart brengt welke organisaties en personen hun belangen hebben ingebracht bij ministeries en parlement, en wat ermee is gedaan. De agenda's van de top van de ministeries, toezichthouders en uitvoeringsorganisaties moeten via internet openbaar worden gemaakt. Opvallend dat de provincies en gemeenten in het geheel niet in het voorstel worden genoemd, terwijl daar ook stevig gelobbyd wordt. De PvdA'ers pleiten ook voor een bezoekregister met de namen van alle personen die een lobbypas van de Tweede Kamer hebben, alle oud-Kamerleden en bewindslieden die als lobbyist werkzaam zijn, plus de lobbyisten die zonder lobbypas parlementariërs bezoeken.

Geen strobreed

Bouwmeester en Oosenbrug doen een algemene oproep om te reageren op het voorstel (lobbyindaglicht@pvda.nl). Deze input willen ze gebruiken voor een initiatiefnota die in de Kamer zal worden ingediend. De beroepsvereniging van lobbyisten BVPA, die 600 leden telt, zal nog uitgebreid reageren maar verwelkomt alvast het plan. 

Werkgeversorganisatie VNO-NCW spreekt van een 'positieve stap'. 

Deze reacties zijn begrijpelijk. Lobbyisten worden immers geen strobreed in de weg gelegd. NRC Handelsblad maakt in het hoofdredactioneel van 8 mei korte metten met het lobby-voorstel van Bouwmeester en Oosenbrug. De krant stelt dat succesvol lobbyen ook zonder een bezoek aan Den Haag kan door 'buiten het zicht' een telefoontje te plegen of in een restaurant af te spreken (zoals TabakNee uitgebreid aantoonde). De parlementsleden erkennen dat er partijen zijn die 'in het geheim' contact opnemen met politici en beleidsmakers om hun belang onder de aandacht te brengen. De twee Kamerleden stellen niettemin voor 'iedereen te vragen zijn inbreng digitaal aan te leveren aan het ministerie. Dit kan eenvoudig op een digitaal A4. Alle input kan dan op een openbare site worden gezet.'

NRC Handelsblad voert aan dat de 'belangrijkste lobbyist' van VNO-NCW wordt gekenmerkt door zijn 'onzichtbaarheid' en juist overtuigd is dat 'in de luwte' opereren het beste werkt. Directeur Niek Jan van Kesteren, die hoogstwaarschijnlijk voor het CDA in de Eerste Kamer zitting zal nemen, stelde onlangs: 'VNO gebruikt bij voorkeur de binnenlijn. Hoe geruislozer hoe beter.' Daarom spreekt de krant van een 'illusoir' voorstel 'als een tot mislukken gedoemde poging het onregelbare te regelen.'

Geraffineerd

De kritiek in het hoofdredactioneel geldt bij uitstek voor de tabaksindustrie, die kankerverwekkende en verslavende rookwaar produceert en actief probeert jongeren aan het roken te krijgen. Met hun pleidooi voor transparantie lijken de parlementsleden hun ogen te sluiten voor de geraffineerde wijze waarop de tabakslobby in elkaar zit. Nogal wat sigarettenlobbyisten zijn (oud-)politici (zoals indertijd CDA-senator Hans Hillen die zijn bijbaan als adviseur van British American Tobacco niet had opgegeven, Elco Brinkman was commissaris bij Philip Morris. En vermoedelijk wordt Van Kesteren CDA-senator) en hoeven geen afspraak te maken. Zij hebben als collega's vanzelf toegang tot de politiek, overheid en instanties, want zij maken er immers deel van uit. Ook een hoogleraar als Rinus van Schendelen (Erasmus Universiteit) voorziet de tabaksindustrie van advies. 

Deze personen behoren tot het enorme en ondoorzichtige web van organisaties en individuen die opkomen voor de belangen van de rookwarenindustrie. In een 11-delige serie heeft TabakNee aangetoond dat alleen al achter Postbus 262 te Leidschendam een wirwar van stichtingen en instanties schuilgaat die samen een tabakssyndicaat vormen. Bij diverse organisaties verwijst de naam naar het belang dat zij dienen: NSO brancheorganisatie voor de tabaksdetailhandel, de Stichting Fonds voor Tabaksspeciaalzaken, de Stichting Promotie Tabaksdetailhandel, de Stichting TabakPlus, de Stichting Fonds Samenwerking Industrie & Tabaksspeciaalzaken. Maar er zijn ook instanties, zoals het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (de supermarktketen), waar uit de naam niet direct een verband met de tabaksindustrie blijkt. In de praktijk zet de supermarktenkoepel zich met andere organisaties in voor een optimale tabaksverkoop en verzet men zich tegen pogingen om het aantal verkooppunten van tabak te verminderen. Het tabaksnetwerk kent vele vertakkingen. Enkele hoofdfiguren bekleden ook andere functies, zelfs in de zorgsector. Tot de belangrijke tabakslobbyisten behoren bovendien werkgeversorganisatie VNO-NCW en brancheorganisaties BOVAG en MKB. De lobby blijft hierdoor deels onzichtbaar en lastig te traceren. Een plan voor meer transparantie en het noteren van namen, pasjes en inbreng zal hier weinig aan veranderen.

Firewall

Het voorstel is bovendien een gemiste kans omdat het nalaat te wijzen op de regeling waarmee de tabaksindustrie en haar kompanen buiten de deur wordt gehouden in vrijwel alle landen ter wereld, ook in Nederland. Als ondertekenaar van het internationale rookverdrag van de Wereldgezondheidsorganisatie (FCTC) is de Nederlandse staat wettelijk verplicht de tabakslobby buiten de deur te houden bij consultaties over het tabaksontmoedigingsbeleid. Er is geen enkele reden waarom deze regeling ook niet voor andere cruciale bedrijfstakken zoals de voedingsindustrie zou kunnen gelden.

Nederland schendt dit verdrag echter stelselmatig. Uit de honderden documenten die de Stichting Rookpreventie Jeugd met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur in handen heeft gekregen, blijkt dat de overheid over het ontmoedigingsbeleid veelvuldig contact heeft onderhouden met vertegenwoordigers van de tabaksindustrie. De stichting heeft de staat voor de rechter gedaagd om een einde te maken aan de invloed van de tabakslobby op het anti-rookbeleid.

TabakNee vindt dat het voorstel van de twee parlementariërs getuigt van naïviteit, omdat zij geen rekening houden met het machtige en ondoorzichtige karakter van de lobby. Zij hadden de regeling die voor de tabaksindustrie is opgetuigd moeten aangrijpen, om er op te wijzen hoe machtige lobby-praktijken alleen te beteugelen zijn met juridisch afdwingbare regels en niet met een slappe oncontroleerbare bezoekregistratie. Er moet toch een lichtje opgaan bij deze PvdA-kamerleden als alle lobbyclubs dit plan zo gretig omarmen.