Nieuw onderzoek toont aan hoezeer de tabakslobby de nieuwe antirookmaatregelen uit Brussel heeft beïnvloed. De lobby van de tabaksindustrie om de zogeheten Tabaksproductenrichtlijn van de Europese Unie af te zwakken, heeft zijn effect niet gemist.

Door Bas van Lier

Met een geautomatiseerde woordenanalyse hebben onderzoekers van de Universiteit van Oxford aangetoond dat tijdens het wetgevingsproces de Tabaksproductenrichtlijn (TPD) in de richting van de tabakslobby is opgeschoven. In het onderzoek onder leiding van politiek econoom en socioloog David Stuckler, is de tekst van opeenvolgende concepten van de TPD vergeleken met documenten van de tabakslobby enerzijds en voorvechters van de volksgezondheid anderzijds.

De resultaten werden vorige week gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Tobacco Control. De uitkomsten laten een significante verschuiving van de tekst van de TPD zien in de richting van de tabaksindustrie.

In 2009 nam de Europese Commissie het initiatief voor de herziening van de Europese TPD uit 2001. De Commissie schreef een eerste concept voor de gewijzigde TPD, waarna het Europees Parlement en de Raad van Ministers in verschillende rondes amendementen aanbrachten. Voorjaar 2014 werd uiteindelijk de nieuwe TPD door het Europees Parlement aangenomen en tenslotte door de Raad definitief vastgelegd. 

Maatregelen geschrapt

Hoewel de gewijzigde TPD een duidelijke aanscherping van het tabaksontmoedigingsbeleid betekent ten opzichte van 2001, was ook duidelijk dat sommige maatregelen onder invloed van de tabakslobby minder ver gaan dan de aanvankelijke voorstellen van de Commissie. Plain packaging (standaard-verpakkingen) en een uitstalverbod voor tabakswaren bij verkooppunten werden tijdens het proces uit de nieuwe TPD geschrapt en de oppervlakte voor gezondheidswaarschuwingen op sigarettenpakjes werd teruggebracht van 75 procent naar 65 procent. Het Oxford-onderzoek laat nu zien hoe het taalgebruik van de tabakslobby de overhand kreeg in de wetsvoorstellen.

Wordscores

Voor de analyse is Wordscores gebruikt, een methode voor gecomputeriseerde inhoudelijke analyse van politieke teksten. De onderzoekers verzamelden 20 teksten van 18 belanghebbende partijen uit de periode 2010-2013 waarin commentaar werd gegeven op de TPD-voorstellen. Daaronder waren openbare teksten en teksten die via de Europese variant van de Wet openbaarheid van bestuur zijn verkregen. De documenten komen van vertegenwoordigers van de tabaksindustrie, van gezondheids-Ngo's en enkele andere organisaties.

Economie versus gezondheid

De documenten zijn vergeleken met drie versies van de TPD: het eerste consultatiedocument van september 2010, het Commissie-voorstel van december 2012 en de uiteindelijke versie die in maart 2014 werd vastgesteld. De aanname bij dit onderzoek is dat het "ideologische uitgangspunt" van de betrokken partijen, de tabaksindustrie en de gezondheidsorganisaties, gereflecteerd wordt in het taalgebruik. De tabaksindustrie gebruikt in haar eigen documenten bijvoorbeeld veel meer de term "economie" dan de gezondheidsorganisaties, terwijl het woord "gezondheid" uiteraard veel meer voorkwam in de teksten van de gezondheidsorganisaties.

Elke TPD-versie kreeg vervolgens een score op een schaal van 0 tot 1, waarbij 0 de positie van de tabaksindustrie vertegenwoordigt en 1 de positie van de gezondheidsorganisaties. Het bijbehorende staatje maakt de verschuiving naar de tabaksindustrie direct zichtbaar. Het eerste consultatiedocument uit 2010 scoorde een neutrale 0,52, het definitieve Commissie-voorstel van 2012 kwam uit op 0,45 en de uiteindelijke wetstekst 0,40. Een significante verschuiving richting de tabaksindustrie, aldus de onderzoekers.

Profijt

Met andere woorden: uit de analyses blijkt dat met opeenvolgende versies van de TPD, termen die refereren aan "gezondheid" meer naar de achtergrond verdwijnen om plaats te maken voor economisch gerelateerde termen. Daarmee laat het onderzoek zien dat de tabakslobby profijt heeft gehad van zijn miljoeneninvesteringen in dit dossier. Juist om die reden heeft de Wereldgezondheidsorganisatie in de Framework Convention on Tobacco Control, het verdrag over tabaksontmoediging dat door 179 landen inclusief de Europese Unie is ondertekend, een artikel opgenomen dat elke invloed van de tabakslobby op beleidvorming moet voorkomen. De Europese Commissie, de lidstaten én het Europees Parlement hadden volgens die bepaling geen enkele ruimte mogen geven aan de tabakslobby. Dit onderzoek maakt duidelijk waarom.