Duurdere tabak geeft mensen net dat zetje om te stoppen of minder te roken, zo blijkt uit onderzoek van het RIVM. Na de prijsverhoging in 2023 is 10 procent van de rokers gestopt. Verder is 18 procent van de rokers minder gaan roken. Het RIVM beveelt dan ook aan om door te gaan met prijsverhogingen, én met voorlichting en andere ontmoedigingsmaatregelen.

Door de webredactie

Mensen stoppen met roken als tabak duurder wordt of gaan minder roken. Het verhogen van de prijzen voor tabaksproducten is “een van de effectiefste maatregelen om rokers te laten stoppen met roken”, concludeert het Rijksinstituut voor Volksgezondheid
en Milieu (RIVM) op basis van onderzoek. Het RIVM vroeg in 2023 aan ruim 1.300 rokers op twee momenten (vóór en na de accijnsverhoging van 1 april 2023) of ze hun gedrag zouden veranderen omdat tabak duurder werd. Geïnterviewde rokers verwachtten vóór de prijsverhoging dat zij zouden stoppen of minder zouden roken. “Een flink deel van hen heeft dat ook echt gedaan”, aldus het RIVM. Bij 10 procent van de ondervraagden is het gelukt om te stoppen. Nog eens 18 procent is minder gaan roken door de maatregel.

Prijs geeft extra zetje om te stoppen

“Gezondheid blijft de belangrijkste reden om te stoppen met roken”, aldus het RIVM. Maar 53 procent van de rokers die geprobeerd heeft te stoppen of gestopt is, vertelde dat ook de hogere kosten een rol bij hun besluit speelden. Prijsverhogingen “kunnen net een extra zetje geven om het ook echt te gaan doen”, aldus het RIVM. Dit geldt vooral voor mensen die al voor de prijsverhoging van plan waren om te stoppen. Deze groep rookte minder lang, beschouwde zich minder als ‘echte roker’ en ervoer meer steun vanuit de omgeving, stelt het RIVM.

Uit het onderzoek blijkt verder dat jongeren tot 25 jaar “statistisch significant vaker aangeven prijsgevoelig te zijn dan niet-jongeren”. In de steekproef was het aantal jongeren overigens ondervertegenwoordigd (87 van de 1.653 ondervraagden), waardoor geen verdere uitsplitsing naar leeftijd mogelijk was. Een factsheet van het Trimbos-instituut over accijnseffecten concludeert ook op basis van analyse van wetenschappelijke studies dat jongeren prijsgevoeliger zijn. Accijnsverhogingen helpen vooral net-beginnende rokers om er snel weer mee te stoppen, omdat de prijs een te grote aanslag op hun budget vormt.

‘Ga door met prijsverhogingen’

Elke accijnsverhoging is een stimulans voor rokers om met roken te stoppen. Het RIVM beveelt beleidsmakers aan om de tabaksaccijns “regelmatig te blijven verhogen”. Ook dit jaar verhoogde de overheid op 1 april de accijns op tabak. Omdat deze prijsverhogingen vooral effect hebben op mensen die al wilden stoppen, is het belangrijk het beleid voort te zetten waarbij mensen met voorlichting geïnformeerd worden over stoppen, rookwaren minder beschikbaar zijn en de rookvrije omgeving blijft bestaan.

Mensen kopen ook goedkopere tabak in buurlanden

Het RIVM constateert ook een andere gedragsverandering. Mensen zijn gemiddeld meer tabaksproducten in het buitenland gaan kopen, als deze daar ‘flink goedkoper’ zijn, zoals in Duitsland en België. “Ook al zeiden ze van tevoren dat ze dat niet zouden doen”, aldus het RIVM. Het gaat niet alleen om mensen die in de grensgebieden wonen. Waarschijnlijk zijn mensen meer rookwaren voor zichzelf gaan kopen als ze in het buitenland zijn, of nemen deze producten voor andere rokers mee. Naar schatting wordt na de accijnsverhoging 10 tot 11 procent meer rookwaren in het buitenland gekocht. Het is belangrijk dat er een tabaksbeleid komt dat in heel Europa hetzelfde is, aldus het RIVM. Overigens zijn na een accijnsverhoging in België dit jaar de prijsverschillen van sigaretten aanzienlijk kleiner geworden.

Reeks van onderzoeken

Het RIVM voerde het onderzoek uit in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Het is een vervolg op eerder onderzoek uit 2020, toen ook een accijnsverhoging werd ingevoerd. Maar dat onderzoek vond plaats tijdens de coronapandemie, waardoor het lastig is de resultaten te vergelijken. Beide onderzoeken richten zich op vier vormen van gedragsverandering door een prijsmaatregel: stoppen met roken, minder sigaretten roken, rookwaren kopen in het buitenland en overstappen op een goedkoper product. De studie zal worden herhaald om te zien wat de effecten zijn van de accijnsverhoging van 1 april 2024.