'Laten we met zijn allen kijken hoe we dit kunnen stoppen, voor mijn kinderen, voor jouw kinderen, voor iedereen.' Dat zei Anne Marie, moeder van vier kinderen van 3, 4, 6 en 16 jaar, na afloop van de première van de documentaire 'De Vervangers', zondag 31 mei in De Balie in Amsterdam. Bij haar werd vorig jaar longkanker geconstateerd.

'Ik vind het fantastisch wat jullie doen', zei ze aan het adres van de oprichters van Stichting Rookpreventie Jeugd, Pauline Dekker en Wanda de Kanter. 'Dit had veel eerder moeten gebeuren', vervolgde ze met geëmotioneerde stem. Geef de boodschap door, was haar advies en ook: 'Vraag iemand die longkanker heeft niet als eerste of hij of zij gerookt heeft zeker.'

Het stigma van 'eigen schuld, dikke bult' raakt de kern van waar het in de discussie over het tabaksprobleem om draait, namelijk of roken al dan niet een vrije keuze is. In de film 'De Vervangers' van Erwin Kleinjan en Paul Meijer, reclamemakers bij het bureau Pool Worldwide, wordt zeer helder en overtuigend aangetoond dat voor rokers van vrije keuze helemaal geen sprake is.

Replacement smokers

Sigaretten zitten boordevol stoffen waardoor ze net zo verslavend zijn als heroïne en cocaïne en de tabaksindustrie doet er alles aan om kinderen – replacement smokers in de woorden van de tabaksindustrie – te verleiden te gaan roken. Een kind dat met roken begint is binnen vier weken verslaafd en staat daarna de rest van zijn leven redelijk machteloos tegenover een product waarvan iedereen weet, ook de roker zelf, dat het de helft van zijn gebruikers de dood in jaagt. De laatste gegevens wijzen zelfs uit dat twee derde van de rokers een voortijdige dood sterft.

De enige die hier verandering in kan brengen is de overheid, stellen De Kanter en Dekker in de film. Want de overheid is als enige in staat om via regelgeving (hogere accijns, minder verkooppunten) tegenwicht te bieden aan de tabaksindustrie. Maar de overheid laat het op dit dossier ondertussen volledig afweten. 'Minister Schippers gedraagt zich als een verslaafde in de pre-contemplatiefase', stelde verslavingsarts Robert van der Graaf vast. 'Ze wil het gewoon niet horen en het enige dat je kunt doen is blijven proberen contact te maken en hopen dat op een keer het kwartje gaat vallen.'

Schippers heeft niets met statistiek

Pieter van Eijsden, adjunct-hoofdredacteur Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, was in dit verband het meest geschokt door een fragment in 'De Vervangers' waarin minister Schippers werd geciteerd met de opmerking dat ze 'niets heeft met statistiek'. 'Hoe kun je een land regeren zonder je iets van statistiek aan te trekken?', vroeg hij zich verwonderd af.

Misschien is het dus maar beter om de focus nu al te richten op de volgende kabinetsperiode, stelde Fleur van Bladeren van KWF Kankerbestrijding. 'In de huidige coalitie is de VVD gewoon te sterk', is haar ervaring. Toch heeft Birgit Toebes, Universitair hoofddocent Gezondheidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, nog wel hoop dat de rechtszaak die Stichting Rookpreventie Jeugd vorig jaar heeft aangespannen tegen de Staat een eind kan maken aan de invloed van de tabaksindustrie op het overheidsbeleid. Daarnaast ziet zij wel mogelijkheden om met het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind beleid af te dwingen om de gezondheid van kinderen te beschermen.

Generatiegebonden verbod

Toebes denkt ook dat als er maar genoeg draagvlak in de samenleving voor wordt gevonden, een generatiegebonden verbod op aankoop en gebruik van tabak juridisch haalbaar moet zijn. Zo'n verbod voor alle kinderen die vanaf 1 januari 2016 worden geboren, is de conclusie van de film 'De Vervangers' en het onderwerp van de aansluitende campagne De Streep. Via die campagne wordt het publiek uitgenodigd zelf advertentieruimte te kopen op social media-kanalen om voor zo'n verbod te pleiten. Het draagvlak creëren is kortom al begonnen.

Ondertussen lijkt de bereidheid onder artsen om het voorbeeld van Pauline Dekker en Wanda de Kanter te volgen en in actie te komen te groeien. 'Het wordt tijd', zei verslavingsarts Trudi Tromp, 'dat we als artsen met een ludieke actie aandacht vragen voor dit probleem. Laten we voor mijn part met zijn allen met een parachute landen op het Binnenhof om de politiek met de neus op de feiten te drukken.'

Het Jeugdjournaal besteedde aandacht aan de première van De Vervangers. Bekijk hier de uitzending.