Philip Morris probeert met het financieren van onderzoek aan te tonen dat er een link bestaat tussen terrorisme en sigarettensmokkel. Met die informatie wil de tabaksfabrikant vervolgens overheden belobbyen, schrijft NRC. De Universiteit Leiden deed mee aan zo’n onderzoek en plaatste zich daarmee, in navolging van de Universiteit Utrecht, in een benarde positie wat betreft haar onafhankelijkheid.

Door de webredactie

Begin september verscheen het onderzoek ‘Who are the European Jihadis?’ van de in Slowakije gevestigde denktank Globsec. Deze studie werd bekostigd met een subsidie van PMI Impact, een speciaal onderzoeksfonds van Philip Morris dat gericht is op ‘illegale handel’, waaronder dus ook de smokkel van sigaretten valt (volgens de website van Globsec is Philip Morris Slovakia ook een partner van de denktank). Elf gerenommeerde wetenschappers uit heel Europa werkten aan het Globsec-artikel mee, onder wie ook Bart Schuurman, universitair docent empirisch onderzoek naar terrorisme aan de Universiteit Leiden.

Curieus

Achteraf bezien noemt Schuurman het onderzoek ‘curieus’, zo zegt hij tegen NRC Handelsblad. Hij leverde een datacollectie aan over Nederlandse terroristen. Eén onderzoeksvraag was volgens NRC vooral van belang: of de terroristen eerder betrokken waren geweest bij sigarettensmokkel. “Een rare vraag”, vond Schuurman, “omdat ik nog nooit heb gehoord van een relatie tussen sigarettensmokkel en terrorisme”. Maar al gauw begreep hij waar de vraag vandaan kwam. “Die was erin gefietst voor de financier van het onderzoek: Philip Morris.”

Simpel

NRC vond het vreemd dat een tabaksfabrikant interesse heeft in terrorismebestrijding, maar kreeg van PMI te horen dat de reden simpel is: illegale sigarettenhandel is slecht voor de omzet. Het probleem is alleen dat er nooit sprake is geweest van een relatie tussen terrorisme en illegale sigarettenhandel. Maar omdat Philip Morris wil dat overheden helpen bij het bestrijden van illegale smokkel, zodat ze hun omzet veilig kunnen stellen, probeert ze met het financieren van dit soort onderzoek een link met terrorisme te leggen om daarna overheden te kunnen belobbyen en de noodzaak van het bestrijden van tabakssmokkel te vergroten.

Onafhankelijke commissarissen?

PMI Impact kende de subsidie toe, maar stelt op haar website dat een team van ‘onafhankelijke commissarissen’ de subsidies daadwerkelijk verdeelt. Uit onderzoek van TabakNee bleek eerder echter dat die commissarissen niet zo onafhankelijk zijn en sommigen eerder zelfs voor PMI hebben gewerkt of door de Marlboro-fabrikant werden ingehuurd. Een door de Financial Times georganiseerde en door PMI Impact gesponsorde conferentie in Londen (oktober 2017) was bovendien een makkelijke plek voor Philip Morris om in contact te komen met zowel academici als beleidsmakers omdat verschillende vertegenwoordigers van de EU daar aanwezig waren. Globsec presenteerde daar bijvoorbeeld haar onderzoeksplan.

Beleidsmakers

NRC Handelsblad toont aan dat de door Philip Morris betaalde studies hun weg naar beleidsmakers weten te vinden. Minister Ferdinand Grapperhaus (Justitie en Veiligheid, CDA) verwees in een brief aan de Tweede Kamer naar zo’n onderzoek. Opvallend omdat de overheid zich zou moeten houden aan het internationale antirookverdrag FCTC dat ze heeft geratificeerd. Daarin staat in artikel 5.3 dat ze contact met de industrie moet vermijden als er anti-rookbeleid wordt gemaakt, omdat de industrie andere belangen heeft dan de volksgezondheid. De vermelding van Grapperhaus laat zien dat het lobbyen met dit soort studies effect heeft: beleidsmakers nemen ze serieus.

Strategie werkt

NRC heeft meer bewijs gevonden dat de strategie van Philip Morris lijkt te werken: “Op 23 maart van dit jaar organiseerde het Europees Economisch en Sociaal Comité samen met het Europees bureau voor fraudebestrijding Olaf een conferentie in Brussel in aanwezigheid van veel EU-kopstukken. Eurocommissaris Günther Oettinger stelde in zijn speech: ‘Illegale tabakshandel is een grote bron van inkomsten voor georganiseerde criminele groepen en soms zelfs voor terroristische organisaties.’”
Ook de Franse Europarlementariër Gilles Pargneaux sprak volgens NRC op die bijeenkomst. “In november 2017 pleitte hij in het Europees parlement voor versnelde invoering van een nieuw volgsysteem om gesmokkelde tabakswaar te onderscheppen. Weer met hetzelfde argument: tabak is een van de meest gesmokkelde goederen in de wereld en de winsten van illegale handel voeden terrorisme.” Zowel de Europese Unie als Frankrijk hebben het FCTC-verdrag geratificeerd. Ook zij zouden invloed die de industrie op hen wil uitoefenen moeten negeren.

Niet rechtstreeks

Bart Schuurman van de Universiteit Leiden heeft inmiddels besloten niet meer aan dit soort studies mee te werken. De Universiteit Leiden zegt in een reactie tegen NRC dat zij werd ingehuurd door Globsec, en dus niet rechtstreeks zaken heeft gedaan met Philip Morris. Dat is een nogal naïeve reactie. En onnodig: even zoeken op Google had het verband tussen zowel Philip Morris Slowakije als PMI Impact met Globsec tevoorschijn getoverd. Ook de Universiteit Leiden probeert haar handen in onschuld te wassen door te stellen dat er geen sprake was van sturing van het onderzoek door Philip Morris. Of de universiteit zich er nog een keer voor zou lenen is volgens een woordvoerder nog wel “onderwerp van debat”.

Vorig jaar raakte de Universiteit Utrecht (UU) in opspraak omdat ze een studie ging doen die werd gefinancierd door PMI Impact. Hoewel de UU eerst vasthield aan de financiering, trok ze zich er uiteindelijk onder grote druk uit terug en besloot het onderzoek zelf te gaan financieren.