Morgen debatteert de Tweede Kamer over de aanpassing van de Tabakswet aan de nieuwe Brusselse regelgeving die op 20 mei moet worden ingevoerd. Wat gaat er wel, maar vooral ook niet in ons land gebeuren? In een serie heeft TabakNee de beleidsvoornemens van staatssecretaris Martin van Rijn onder de loep genomen. TabakNee concludeert: het tabaksontmoedigingsbeleid stelt niet veel voor. De tabaksindustrie hoeft zich geen zorgen te maken.
Door de webredactie

De staatssecretaris heeft het druk gehad met de aanpassingen van de Tabakswet en voor zover dat moet, volgt hij de Europese verplichtingen. Er komen bijvoorbeeld zwaardere rapportageverplichtingen voor producenten van tabaksproducten, tabaksverpakkingen zijn voortaan voor 65 procent bedekt met gezondheidswaarschuwingen, er komt een verbod op lekkere smaakjes, en hij start met een nieuwe voorlichtingscampagne om deze veranderingen aan te kondigen en de kennis over de schadelijkheid van roken te vergroten. Dit allemaal in de hoop om minderjarigen verder te ontmoedigen met roken te beginnen. Iedere week steken er namelijk 700 hun eerste peuk op.

Onlangs gaf Van Rijn antwoord op Kamervragen over deze aanstaande veranderingen, waaruit vooral bleek dat hij liever afwacht als het gaat om maatregelen die het echt moeilijker maken voor jongeren om te gaan roken. Afwachten is het mantra van deze staatssecretaris. Dat is tragisch gezien al die jongeren die roken: bijna een kwart van de jongeren in de leeftijd van 14-17 jaar rookte in de afgelopen vier weken en ruim 10 procent doet dit dagelijks.

Geen hogere accijnzen
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat door een flinke accijnsverhoging het aantal (beginnende) rokers afneemt. Maar op de vraag of Van Rijn een accijnsverhoging in Nederland wil doorvoeren, verschuilt hij zich achter een gebrek aan draagvlak voor zo'n maatregel in de Nederlandse samenleving. Dat baseert hij, gek genoeg, niet op wetenschappelijk onderzoek, maar op zijn eigen gevoel hiervoor. Een kleine kanttekening is op zijn plaats: de tabaksindustrie en haar kompanen lobbyen al een paar jaar flink tegen hogere accijnzen. Het ziet ernaar uit dat hij wel naar hen luistert. Meer weten? Lees deel 1.

Er komen niet minder verkooppunten
Op dit moment moet de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) meer dan 30.000 verkooppunten van tabaksproducten (inclusief sigarettenautomaten) controleren op de naleving van de tabaksleeftijd. Verkopers (denk aan supermarkten, tabaksspeciaalzaken en benzinepompen) mogen pas tabak aan een klant verkopen als die boven de 18 jaar is. De NVWA heeft maar een klein team inspecteurs tot haar beschikking voor die duizenden verkooppunten. De naleving van de leeftijdsgrens in 2015 was niet voor niets bedroevend laag: slechts 27,4 procent van de verkopers houdt zich eraan. Dat betekent dat het bij bijna driekwart van de verkooppunten tieners gewoon lukt om aan tabak te komen. Een goede maatregel om de controle te verbeteren en tabak ook minder beschikbaar te laten zijn, is het aantal verkooppunten in te perken tot alleen de tabaksspeciaalzaken. Dan kan de NVWA ze wel controleren en zal de naleving stijgen. Alles om jongeren niet met tabak te laten beginnen. Maar hier wijst Van Rijn op de 'economische gevolgen' van de maatregel, alsof hij niet staatssecretaris van Volksgezondheid, maar van Financiën is. Bovendien wil hij de sigarettenautomaten (naleving: slechts 9,1 procent) nog niet verbieden. Lees meer in deel 2.

Een ondeugdelijk leeftijdscontrolesysteem is prima
De staatssecretaris heeft voor de zoveelste keer de brancheverenigingen van tabaksverkopers gemaand de naleving van de tabaksleeftijd te verbeteren. De brancheverenigingen hebben daarop gezegd verder te gaan met het invoeren van de ID-reader, ook wel ID-scanner of ID-swiper genoemd. Van Rijn weet dat uit onderzoek van zijn eigen Trimbos-instituut is gebleken dat deze systemen fraudegevoelig en niet effectief zijn. Daarnaast zijn onlangs Kamervragen gesteld of deze readers niet in strijd zijn met de Wet bescherming persoonsgegevens. Van Rijn lijkt zulke informatie te negeren en de verkopers vooral hun gang te laten gaan met ondeugdelijke leeftijdscontrolesystemen. De vraag is waarom hij niet afdwingt dat zij een systeem invoeren waarmee niet gefraudeerd kan worden en dat wel effectief is. De tabaksverkopers op internet kunnen overigens ook rustig doorgaan met de verkoop aan minderjarigen. Meer weten? Lees deel 3.

Standaardverpakkingen en uitstalverbod op de lange baan
Om tabak minder aantrekkelijk te maken voor jongeren hebben Groot-Brittannië, Ierland, Hongarije en Frankrijk 'plain packaging' verplicht gesteld. Daarbij worden tabaksproducten alleen nog verkocht in gestandaardiseerde pakjes zonder merkuitingen zoals logo's. Nederland doet dit niet en voert alleen de Brusselse regel in dat gezondheidswaarschuwingen voortaan 65 procent van een pakje (voor- en achterkant) moeten beslaan. Op de vraag waarom Van Rijn niet verder gaat dan dat, wijst hij naar verschillende rechtszaken die de tabaksindustrie heeft aangespannen om plain packaging tegen te houden. En het uitstalverbod van tabak in supermarkten heeft Van Rijn op de lange baan geschoven. Lees meer in deel 4.

De valkuil van de bedrijfsgeheimen
Is rattengif in de sigaret een bedrijfsgeheim? Een van de nieuwe maatregelen is een verscherpte rapportageplicht voor tabaksproducenten. Zij moeten doorgeven wat er aan toegevoegde stofjes ('additieven') in hun product zitten en daarnaast met wetenschappelijke studies komen over die stofjes. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) moet dat gaan controleren naast de vele andere taken die ze hebben op tabaksgebied, maar de menskracht wordt daarvoor niet flink uitgebreid. Van Rijn heeft hier overigens wel een loophole toegestaan: als iets een bedrijfsgeheim is, hoeft het wellicht niet openbaar gemaakt te worden. De minister van Volksgezondheid zal daar zelf per keer over beslissen. Wat een bedrijfsgeheim is, mag de tabaksindustrie zelf aangeven. Zo opent Van Rijn de weg naar nieuwe rechtszaken en intensieve lobby om bepaalde ingrediënten van tabaksproducten uit de openbaarheid te houden. Hoe gevaarlijk de geheimgehouden ingrediënten zijn, zullen we – als Big Tobacco daarmee succes heeft – nooit te weten komen. Lees meer in deel 5.

Een wirwar aan systemen
De elektronische sigarettenbranche krijgt de vrije hand bij het opzetten van een systeem waarin ze bij moeten houden welke stoffen in hun producten schadelijk zijn. Ze zijn niet verplicht om één systeem op te zetten en te hanteren. Ze kunnen dus stuk voor stuk een eigen variant maken. Voorspelbaar gevolg: geïnstitutionaliseerde chaos en onbegonnen werk voor de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit die hen moet gaan controleren en verder toch al nauwelijks toekomt aan haar taken op het gebied van tabakspreventie. Lees meer in deel 6.

Tabakspreventie stiefmoederlijk bedeeld in begroting
Ten slotte zocht TabakNee uit welk bedrag in 2016 gemoeid is met tabakspreventie. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt immers dat als hier meer aan wordt uitgegeven, er steeds minder jongeren beginnen met roken. TabakNee vroeg aan het ministerie van Volksgezondheid hoeveel er nu precies op de begroting staat voor tabakspreventie. Het ministerie had een maand nodig om alle gegevens boven water te krijgen en kwam tot een overzicht waaruit blijkt dat er specifiek voor tabakspreventie, communicatie en handhaving van de wet zo'n 10 miljoen euro beschikbaar is. Daarnaast zijn er nog een aantal andere kostenposten waar tabak onder valt en die tezamen ook nog eens 10 miljoen opslokken. Hoeveel hier voor tabak inzit wist het ministerie niet te vertellen. Hoe dan ook, het is een schijntje in vergelijking tot de accijns die het kabinet jaarlijks int op de verkoop van tabaksproducten, zo'n 2 miljard euro. Omgerekend gaat er maar 0,1 procent van dat bedrag naar tabaksonderzoek, -communicatie, -preventie en -handhaving. Wil de staatssecretaris verschil maken en jongeren echt proberen van de sigaret af te houden, dan zal er meer van die 2 miljard aan tabakspreventie besteed moeten worden. Lees meer in deel 7 en in deel 8.

Dus neemt de staatssecretaris rokende jongeren voor lief
Met wezenlijke oplossingen komt Van Rijn niet. Zijn devies is afwachten. Hij zet geen stap verder dan dat hij van de EU moet. Er komen dus geen hogere tabaksaccijnzen, niet minder verkooppunten en geen plain packaging. Dat zou politiek niet haalbaar zijn en hij moet natuurlijk rekening houden met zijn coalitiepartner de VVD, de partij die samen met de PVV voor de belangen van de tabaksindustrie opkomt. Die coalitiebelangen blijken belangrijker te zijn dan de honderden jongeren die wekelijks beginnen en in no time verslaafd zijn, gerekruteerd om hun leven lang de zakken van de industrie te spekken, tot ze zo ziek worden dat ook zij weer aan vervanging toe zijn.

Op de hoogte blijven van ons nieuws? Geef je op voor onze nieuwsbrief via onze homepage.