Een militair moet gezond zijn om in hachelijkste situaties optimaal te kunnen handelen, zo stelt Defensie. Maar een soldaat die wil roken, krijgt alle mogelijkheden om dat te doen – mét korting, omdat tabakswaren belasting- en BTW-vrij worden verkocht. Een pakje Marlboro zou op oefening bij onze oosterburen nog geen 2 euro kosten. En bij Defensie mag je al roken als je 17 jaar en één dag oud bent. Dit is deel één van de driedelige serie 'De goedkope sigaretten van Defensie'.

Door Stella Braam

"Het aparte is dat Defensie tijdens de selectie alleen gezonde mensen wil hebben," zegt beroepsmilitair René. "Maar op oefening en op uitzending gaan ze heel goedkoop sigaretten verkopen die de gezondheid afbreken."
René is een schuilnaam. De beroepsmilitair wil anoniem blijven. "Anders komt er gedoe. Er heerst een enorme afrekencultuur bij Defensie."
René wil toch zijn punt kunnen maken. Hij ergert zich aan de goedkope sigaretten die het leger aanbiedt. "Defensie maakt rokers van jonge gezonde mensen, terwijl Defensie deze mensen juist gezond zou moeten houden en het roken zou moeten ontmoedigen."

Gezond en goed belastbaar

"Werken bij defensie, je moet het maar kunnen," is de wervende slogan van het leger om jonge mensen te interesseren voor een loopbaan als militair. In het reclamefilmpje dat vorig jaar werd uitgezonden, rent een jongen door een bos met een collega op zijn rug en daarna door de woestijn met een baby in de armen.

Conditie en training, zo maakt het filmpje duidelijk, is buitengewoon belangrijk in de hachelijkste situaties. Logisch, want "het veelzijdige beroep van militair, onder soms zware en onvoorspelbare omstandigheden, door inspanning, klimaat, primitieve omstandigheden, stress en gevaar, vergt veel van uw lichaam. Dat u gezond en goed belastbaar moet zijn, spreekt voor zich," staat in de folder "Selectie en Keuring" van het Dienstcentrum Werk en Selectie van Defensie. En: "Ook het feit dat u daarbij uitgezonden kunt worden stelt eisen aan uw gezondheid. Er mag bijvoorbeeld dan ook geen sprake zijn van een afhankelijkheid van geneesmiddelen of afhankelijkheid van medische voorzieningen."

Je mag niet afhankelijk van medicijnen zijn, maar wel van nicotine. Dat zit zó: op hoofdkwartieren en onderdelen van de NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) gelden douanevrijstellingen die vastliggen in internationale verdragen, zo meldt de belastingdienst. Sigaretten, cigarillo's, sigaren en rooktabak vallen daaronder, zie dit rantsoenoverzicht. "Deze belastingvrijstelling is van kracht bij oefeningen en operaties op het grondgebied van een andere NAVO-partner," bevestigt een woordvoerder van Defensie per e-mail.

"Je kunt in Duisland al een pakje sigaretten voor één euro kopen," zegt René. Wat betaalt een Nederlandse soldaat op een NAVO-basis, bijvoorbeeld in Duitsland, voor een pakje Marlboro dat in de winkel 6 euro kost? Een rekensom leert dat de soldaat daar waarschijnlijk 1 euro 60 voor zal betalen. (De accijns bedraagt euro 3,36; en de BTW van 21 procent is euro 1,04), omdat er geen accijnzen en BTW over worden geheven.

Twee pakjes per dag

De Defensie-woordvoerder: "Als er sprake is van een stationering (structureel verblijf), dan kunnen ook de (eventuele) gezinsleden van het defensiepersoneel (mee)genieten van de vrijstelling." Hoeveel voordeel je precies kunt krijgen, verschilt per basis. "Daarbij kent ook elk land of elke winkel(keten) zijn eigen systeem van rantsoenering," aldus de woordvoerder.

Een voorbeeld: het personeel dat werkt op NAVO-hoofdkwartieren (het zogenaamde AFCENT-personeel), mag volgens de rantsoenkaart driehonderd sigaretten belastingvrij kopen. Dat is meer dan twee pakjes per dag. En als het gezin van de militair meegaat op oefening, kunnen ook de gezinsleden, zoals gezegd, van het belastingvoordeel gebruik maken. "Gezinsleden ouder dan 17" mogen volgens het overzicht tachtig sigaretten per week belastingvrij kopen. Opmerkelijk, want dat betekent dat je bij Defensie sigaretten mag kopen als je 17 jaar en één dag bent. Geldt hier niet de wet die per 1 januari 2014 de verkoop van sigaretten aan jongeren onder de 18 verbiedt? Defensie geeft geen antwoord op deze vraag.

Elke winkel eigen prijsbeleid

De woordvoerder van Defensie kan niet aangeven hoeveel korting op tabakswaren "onze jongens" wereldwijd krijgen. "Of en in welke mate fiscale voordelen zich voordoen, is zeer divers en is niet met een gemiddelde aan te geven," aldus de e-mail. "Bepalend voor fiscale voordelen zijn internationale verdragen en daarvan afgeleide overeenkomsten zoals Status of Forces Agreements. Deze verschillen per land. Wel is het zo dat een gastland bepaalde faciliteiten al dan niet toestaat. Maar ook als dat het geval is, kunnen de prijzen fors verschillen per winkel." Elke winkel voert zijn eigen prijsbeleid, vervolgt de woordvoerder. "Het komt daadwerkelijk voor dat in de ene winkel sigaretten beneden de Nederlandse prijzen liggen, terwijl anderen prijzen hanteren die nog hoger zijn dan in Nederland."

Verveling

Uit zeer recent onderzoek is wederom gebleken dat juist hoge tabaksprijzen het roken ontmoedigen. Met een prijsverschil van ruim vier euro per pakje, zoals in Duitsland het geval zou zijn, nodigt de situatie uit om te gaan of te blijven roken, zegt militair René: "Ik kan niet bewijzen dat jonge jongens aan het roken worden gebracht, maar het ligt wel voor de hand. Ook door de verveling. Tijdens schietoefeningen schiet je maar een paar keer per dag en voor de rest hang je wat rond. Dan ga je vlugger en meer roken, want je hebt niets te doen. Die goedkope sigaretten," besluit hij, "dragen er in elk geval niet aan bij dat je ermee stopt."

De identiteit van René is bekend bij de redactie.

Klik hier om deel 2 te lezen: de goedkope sigaretten worden onderhands doorverkocht. En hier voor deel 3 over de lobby van de tabaksindustrie voor de goedkope sigaretten in het leger. Tenslotte nog een artikel over hoe de gezondheidszorg bij Defensie wordt gemuilkorfd.