Rob Giebels, penningmeester van de Stichting Rookpreventie Jeugd, onderzocht voor TabakNee de gevolgen van het uitsluiten van tabak in de beleggingsportefeuilles van o.a. pensioenfondsen. Zijn conclusie is verrassend: hoewel het grootste pensioenfonds van Nederland volhoudt de tabaksaandelen nodig te hebben om een hoog rendement te halen, blijkt het elimineren ervan nauwelijks gevolgen te hebben voor aangesloten pensioensgerechtigden. 

Door Rob Giebels

Nederlandse pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen, banken en andere vermogensbeheerders (samen: Institutionele Beleggers, IB-ers) beleggen in aandelen en obligaties van bedrijven. Hun beleggingsbeleid wordt primair bepaald door rendement en risicospreiding. Het gaat om veel geld, naar schatting meer dan 1.000 miljard euro.
In de afgelopen jaren is er meer maatschappelijke druk ontstaan om IB-ers te dwingen om in hun beleggingskeuzes meer gewicht te geven aan het maatschappelijk belang van een belegging dat niet direct in het rendement tot uiting komt. Hiertoe zijn bijvoorbeeld door de VN richtlijnen ontwikkeld, met name de zes ‘Principles for Responsibility Investing‘ (PRI) die steeds meer Nederlandse IB-ers gebruiken. Als uitvloeisel daarvan zijn er concrete bedrijven en landen waarin niet belegd mag worden. Een bekend voorbeeld zijn clusterbom fabrikanten. Specifiek voor Nederland bestaat er de ‘Eerlijke Bankwijzer’.

Geen richtlijnen tabak

Geen van de meest gebruikte richtlijnen voor verantwoord beleggen zeggen iets specifieks over tabak, laat staan dat beleggen in tabaksbedrijven wordt uitgesloten. Wel is er het bekende FCTC verdrag, onder auspiciën van de WHO, maar die richtlijnen binden de Staat en niet zozeer (private) IB-ers.
Uit een recente onderzoek van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO), in samenwerking met de Hartstichting, bleek dat de meeste verzekeraars niet investeren in tabaksbedrijven. Onder pensionfondsen is dat echter veel minder het geval. Een kleine inventarisatie leert dat, voor zover IB-ers in tabaksbedrijven beleggen, dit een gering percentage van hun vermogen betreft. Het gaat wel om substantiële bedragen. Hoeveel vergt nader onderzoek. Alleen al het pensioenfonds ABP belegt voor bijna € 2 miljard ¹ in tabaksbedrijven.

Uitsluiting

IB’s beleggen niet alleen rechtstreeks in bedrijven. Voor een deel beleggen zij in Hedgefunds en vermogensbeheerders (zoals BlackRock dat meer dan € 4.000 miljard beheert). Vaak wordt dan belegd in een index van aandelen (zoals met EFT-s, Exchange Traded Funds). In zo’n geval heeft de betreffende IB-er niet direct zicht op de bedrijven waarin wordt belegd, zonder nadrukkelijke uitsluiting zullen daar vaak aandelen en obligaties van tabaksbedrijven inzitten. Echter, een IB-er kan een vermogensbeheerder opdracht geven tabaksbedrijven uit te sluiten. Er bestaan ook ETF’s die tabaksbedrijven uitsluiten.

Marginaal verlies

Naar aanleiding van het besluit van de ABNAMRO om niet meer te beleggen in tabaksbedrijven wordt gewezen op het hoge rendement van aandelen van tabaksbedrijven: de afgelopen 16 jaren gemiddeld meer dan 15% per jaar ². Naarmate meer beleggers de tabaksaandelen in de ban doen zal het rendement alleen maar toenemen (immers minder vraag naar aandelen dus ook een lagere aandeelkoers bij gelijke winsten). Dat kan in feite alleen doorbroken kunnen worden indien wereldwijd de maatschappelijk kosten van het roken via accijnzen in de prijs van tabak wordt verwerkt. Zolang dat niet gebeurt zal het uitsluiten van tabaksbedrijven inderdaad meer rendement betekenen voor de overblijvende aandeelhouders. Als een Nederlands pensioenfonds of verzekeraar het beleggen in tabaksbedrijven voortaan uitsluit, dan betekent dat dus een verlies van rendement, maar op het geheel van de beleggingsportefeuille van Nederlandse IB’s zal het verlies op het totale rendement marginaal zijn.

Nauwelijks merkbaar

Ook voor de individuele pensioentrekker zal het effect nauwelijks merkbaar zijn. Bij wijze van voorbeeld: stel dat het ABP op € 2 miljard tabaksbeleggingen jaarlijks 10% extra rendement haalt, dan betekent het afzien van beleggen in tabak jaarlijks € 200 miljoen minder inkomsten. Een hoop geld maar nog geen procent van de jaarlijkse ontvangsten van het ABP uit premies en beleggingen (€ 40 miljard in 2016).

¹ Geschat aan de hand van de waarde van beleggingen van het ABP in bedrijven in de tabaksindustrie (Global Industry Classification, GICS: 30203010). Deze bedrijven zijn vermeld in de Tabacco Free Portfolios Toolkit 2017, blz 48.
² Bron: Tjerk Smelt, Beleggen in tabak, Beursgorilla, 6 juli 2017